________________
१०६८
सूर्यप्रज्ञप्तिसूत्रे तथाचोकमन्यत्र-'एगो आणपाणू तेयालीसं सयाउबावण्णा, आवलियपमाणेणं अणंत नाणीहिं निद्दिट्टो' एक आनप्राणस्त्रिचत्वारिंशच्छतानि तु द्वापश्चाशत् । आवलिकाप्रमाणं खलु अनन्त अनादि भिनिर्दिष्टम् ॥१॥ अनन्त-अनादि भिरसंख्येय कालै-त्रुटयादि सूक्ष्मकालैरेकः आवलिका नामकः संख्येयकोटौ समय बोधकः आवलिकानामकः समय विशेषस्ततो ४३५२ आवलिकाभिरेकः आनप्राणात्मकः-कालो भवति ततश्च सप्तान प्राणात्मकः कालः स्तोक संज्ञको भवति, यावच्छब्दात् मुहूर्तादयो ज्ञातव्याः यथा दशगुर्वक्षरोच्चारः कालोऽपि प्राणाः । षइभिः प्राणैर्विनाडी-विपलं, षष्टया विपलैः पलं ज्ञेयं, षष्टया पलैरेका घटी भवति, घटिकाद्वयं मुहत्तः, त्रिंशता मुहत्तैरहोरात्रं, त्रिंशता अहोरात्रैः मासः द्वादशभिर्मासैः वर्ष, पञ्चभिवर्षेयुगं इत्याद्याः प्रलयान्ताः परिभाषा: परिभाषिता सन्ति । सर्वासां परिभाषाणां प्रवर्त्तबावण्णा, आवलिय पमाणेणं अणंतनाणीहिं निद्दिट्ठो) एक आनप्राण तयालीस सो बावन आवलिका प्रमाण अनंत ज्ञानि द्वारा कहा हुवा है ॥१॥ अनंत-अनादि असंख्येय काल से अर्थात् त्रुटयादि सूक्ष्म काल से एक आवलिका नाम का संख्येय कोटि में समयबोधक आवलिका नाम का समय विशेष होता है उस ४३५२। आवलिकाओं से एक आनप्राण नाम का काल होता है, तथा सात आनप्राण वाले काल से एक स्तोक नाम का काल होता है। यहां पर यावत् शब्द से मुहूतादि समझ लेवें । जैसे की दस अक्षर काल भी प्राण कहा जाता है, छह प्राणों से नाडी अर्थात् विपल होता है । साठ विपल से एक पल होता है, साठ पल से एक घटिका होती है । दो घटिका एक मुहूर्त होता है। तीस मुहूर्त का एक अहोरात्र होता है। तीस अहोरात्र का एक मास होता है। बारह मास का एक वर्ष होता है। पांच वर्ष का एक युग होता है। इस प्रकार प्रलय काल पर्यन्त स मान प्राणु थाय छे. मी धुं पण छ.-(एगो आणपाणू तेयालीसं सयाउ बावण्णा आवलियपमाणेण अणतनाणीहिं णिहिटो) ४ मानाएy તેંતાલીસસે બાવન આવલિકા પ્રમાણને અનંત જ્ઞાનીએ કહેલ છે. જેના અનંત અનાદિ અસંખ્યય કાળથી અર્થાત્ ત્રુટટ્યાદિ સૂમકાળથી એક આવલિકા નામને સંખ્યય પ્રમાણમાં સમય બેધક આવલિકા નામને સમય વિશેષ હોય છે. એ ૪૩૫રા આવલિકા એથી એક આન પ્રાણનામને કાળ થાય છે. તથા સાત આનપ્રાણવાળા કાળથી એક સ્તક નામને કાળ થાય છે. અહીં યાવત્ શબ્દથી મુહૂર્તાદિ સમજી લેવા. જેમકે-દસ ગુરૂ અક્ષરને કાળ પણ પ્રાણ કહેવાય છે. છ પ્રાણથી નાડી અર્થાત્ વિપલ થાય છે. સાઈઠ વિપલની એક પળ થાય છે. સાઈઠ પલની એક ઘડિ થાય છે. બે ઘડીનું એક મુહૂર્ત થાય છે. બાર માસનું એક વર્ષ થાય છે. પાંચ વર્ષને એક યુગ થાય છે. આ પ્રમાણે પ્રલય કાળ પર્યન્ત કાળની પરિભાષા કહેલ છે. બધી પરિભાષાના પ્રવર્તક સૂર્ય જ હોય છે. સર્વ
શ્રી સુર્યપ્રજ્ઞપ્તિ સૂત્રઃ ૨
