________________
९८६
सूर्यप्रज्ञप्तिसूत्रे
वर्त्तते इति समण्डला, अत्रैतदुक्तं भवति एकस्य सूर्यमण्डलान्तरस्य यत् परिमाणं योजनद्वयलक्षणं तदेकसूर्यमण्डलविष्कम्भपरिमाणेन अष्टाचत्वारिंशदेकषष्टिभागलक्षणेन सहितमेकस्य सूर्यमण्डलस्य विकम्पपरिमाणमिति ज्ञेयम्, तथा मण्डलान्तरिका चन्द्रमण्डलान्तपरिमाणं पञ्चत्रिंशत् योजनानि एकस्य च योजनस्य त्रिंशदेकषष्टिभागाः, एकस्य च एकषष्टिभागस्य चत्वारः सप्तभागाः, इत्येवं रूपं 'समंडल' त्ति - मण्डलविष्कम्भपरिमाणेन सहिता एकश्चन्द्रविकम्पो भवति । यस्तु विकम्पक्षेत्रकाष्ठादर्शनतो विकम्पपरिमाणं ज्ञातुमिच्छति, तं प्रतीयं पूर्वाचार्योपदर्शिता करणगाथा प्रदर्शनीया - ' सगमंड लेहिं लद्धं सगकट्टाओ हवंति सविकंपा । जे सगविक्खभजुया हवंति सगमंडलंतरिया || १ ||' अस्याः गाथायाः अक्षरार्थगमनिका यथा ये खलु चन्द्रमसः सूर्यस्य वा विकम्पाः सन्ति ते पुनः कथंभूता इत्याह स्वविष्कम्भ
माण से परिमाण रहे वह समंडल कहा जाता है, यहांपर इस प्रकार कहा जाता है - एक सूर्यमंडल के अंतर से जो परिमाण दो योजनात्मक हो उसको एक सूर्य मंडल के विष्कंभ परिमाण इकसठिया अडतालीस भागरूप से एक सूर्यमंडल का विष्कंभ परिमाण होता है इसप्रकार जानलेवें । तथा मंडलान्तरिका माने चंद्रमंड का परिमाण पैंतीस योजन तथा एक योजन का इकसठिया तीस भाग तथा इकसठिया एकभाग का सातिया चार भाग इसप्रकार ( समंडलन्ति ) मंडलविष्कंभ परिमाण सहित एक चंद्रविकम्प होता है, जो विकम्पनक्षेत्र की काष्ठा दर्शन से विकम्प का परिमाण जानना चाहे उनके लिये यह पूर्वाचार्य प्रदर्शित करणगाथा कही गई है
'सगमंडलेहिं लद्धं सगकट्ठाओ हवंति सविकंपा ।
जे सगविक्खंभजुया हवंति सगमंडलंतरिया ॥ १ ॥
इस गाथा का अक्षरार्थ गमक इसप्रकार से हैं- जो चंद्रका एवं सूर्यका विकम्प होते हैं वे किस प्रकार से होते हैं ? सो कहते हैं- स्वविष्कम्भयुत माने પશ્મિાણુ રહે તે સમ`ડળ કહેવાય છે. અહીંયા આ રીતે કહેલ છે—એક સૂર્યÖમડળના અંતથી જે પરિમાણુ એ ચેાજનનુ હોય તેને એક સૂર્યમંડળના વિધ્યુંભનુ પરમાણુ રૂપ જાણવું તથા મ`ડલાન્તરિકા એટલે કે ચંદ્રમંડળનુ પરિમાણુ પાંત્રીસ ચેાજન તથા એક ચેાજનના એકસડિયા ત્રીસભાગ તથા એકડિયા એક ભાગના સાતિયા ચારભાગ આ રીતે (समंडलत्ति) भडविण्डल परिमाणु सहित मे चंद्रविडय थाय छे ने विद्वाय नक्षेत्रना કાષ્ઠા દર્શીનથી વિકંપનુ પરિણામ જાણવુ. હાય તે તે માટે આ પૂર્વાચાર્યાંએ કરણ માથા કહેલ છે.
(सगमंडलेहिं लद्धं सगकट्ठाओ हवंति सविकंपा ।
जे सगविक्खंभजुया, हवंति सग मंडलंतरिया ॥१॥
આ ગાથાના અક્ષરા આ પ્રમાણે છે—જે ચંદ્રના અને સૂર્યના વિક’પ થાય છે,
શ્રી સુર્યપ્રજ્ઞપ્તિ સૂત્ર : ૧
