________________
प्रमैयबोधिनी टीका पद ३६ मू० ३ नारकादीनां समुद्घातनिरूपणम्
समुद्यातानरूपणम्
९४५ नाणतं' नपरम्-विशेषस्तु बनस्पतिमनुष्येषु इदं यक्ष्यमाणं नानात्यम्-पृथक्त्य-भेदः इत्यर्थः, तदेवाह-वणस्सइकाइयाणं भंते ! केवइया केवलिससुग्घाया अईया?' हे भदन्त ! वनस्पतिकायिकानां कियन्तः केयलिसमुद्घात्ता अतीताः सन्ति ? भगवानाह-गोयमा !" हे गौतम ! 'णस्थि' वनस्पतिकायिकानाम् अतीता: केशलिसमुद्घाता न सन्ति प्रागुक्त युक्तेः, गौतमः पृच्छति 'केवइया पुरेक्खडा ?" कियन्तः पुरस्कृता-भाविनी वनस्पतिका. यिकानां केवलिसमुद्घाताः सन्ति ? भगवानाह-'गोयमा ' हे गौतम ! 'अणंता' अनन्ताः केयलिसमुद्घाता यनस्पतिकायिकानां भाविनः सन्ति, अनन्तानां भाषिकेवलिसमुद्घातानां वनस्पतिकायिकेषु सद्भावात् , मनुष्याणां विशेषं पृच्छति-'मणूसाणं भंते ! केवड्या केयलिसमुग्धाया अईया ?' हे भदन्त ! मनुष्याणां कियन्तः केवलिसमुद्घाता अतीता: मन्ति ! भगयानाह-'गोपमा !' हे गौतम ! 'सिय अस्थि सिय नत्थि' मनुष्याणां यह है कि वनस्पतिकायिकों और मनुष्यों में भिन्नता है । यह भिन्नता आगे कही जाती है___ गौतमस्वामी-हे भगवन् ! वनस्पतिकापिकों के अतीत केवलिसमुद्घात कितने हैं ?
भगवान-हे गौतम ! चनस्पतिकायिकों के अतीत केयलिसमुद्रात नहीं होते हैं। युक्ति पूर्ववत् ।
गौतमस्वामी-हे भगवन् ! वनस्पतिकायिकों के भावी केवलिसमुद्धात कितने हैं ? __भगवान्-हे गौतम ! वनस्पतिकायिकों के भायी केनलिसमुदयात अनन्त होते हैं । क्योंकि वनस्पतिकायिकों में अनन्त जीव ऐसे हैं, जो भविष्यत् काल में केवली होकर केचलिसमुदघात करेंगे।
गौतमस्वामी-हे भगवन् ! मनुष्यों के केयलिसाघात कितने अतीत हुए हैं।
भगवान्-हे गौतम ! मनुष्यों के केवलि समुद्घात कदाचित् अतीत होते મનુષ્યમાં ભિન્નતા છે. તે ભિન્નતા આગળ કહેવાશે.
શ્રીગૌતમસ્વામી–હે ભગભન ! વનસ્પતિકાચિકેના અતીત કેવલિ સમુદુઘાત કેટલા છે?
શ્રીભગવાન-હે ગૌતમ ! વનસ્પતિકાયિકેના અતીત કેલિસમુદુઘાત નથી હોતા. યુક્તિ પૂર્વવતુ.
શ્રીગૌતમસ્વામી-હે ભગવન ! વનસ્પતિકાયિકાના ભાવી કેવલિ સમુદુઘાત કેટલા છે?
શ્રી ભગવાનહે ગૌતમ! વનસ્પતિકાયિકના ભાવી કેવલિસમુદ્રઘાત અનન્ત હોય છે. કેમ કે વનસ્પતિકાયિકમાં અનન્ત જીવ હોય છે, જે ભવિષ્યમાં કેવલી થઈને સમુદઘાત કરશે.
શ્રીગૌતમસ્વામી-હે ભગવન્! મનુષ્યના કેવલિત સમુદ્રઘાત કેટલા અતીત થયા છે? શ્રીભગવાન-હે ગૌતમ! મનુષ્યમાં કેવલિસમુદ્રઘાત કદાચિત્ અતીત હોય છે, કદાચિત્
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
