________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद ३६ सू० २ अतीतबेदनादि समुद्घातनिरूपणम् ९३३ आहारकसमुद्घाता अतीता अपि भाविनोऽपि चत्वार उत्कृष्टेन बाध्या इति भावः,
अथ केपलि समुद्घातमधिकृत्याह-'एगमेगस्स णं भंते ! नेर इयस्स केवइया केयलिसमुच्याया अतीता ?' हे भदन्त ! एकैकस्य खलु नैरयिकस्य निरवधिकातीतकालापेक्षया कियन्त केवलिसमुद्घाता अतीताः ? भगवानाह-हे गोयमा!' हे गौतम ! 'नत्थि' नैरयिकस्य एकस्या पि अतीताः केयलिसमुद्घाता न सन्ति, नैरयिकस्य एकोऽपि केवलि समुद्घातोऽपि नास्ति केपलिसमुदघातादृर्ध्वम् अन्तर्मुहूर्ताऽभ्यन्तरे एव नियमेन जीवानाम् परमपदप्राप्तिसनावात् तस्माद् यदि केवलिसमुद्घातोऽभविष्यत्तदा नरकमेव नागमिष्यत्, नरकगामिनचोपलभ्यन्ते अतो नास्ति कस्यापि नैरयिकस्यातीतः केवलिसमुद्घात इति भावः, गौतम ! पृच्छति'केवइया पुरेक्खडा' कियन्त सतावत् पुरस्कृता:-भाविनः केवलिसमुदधाता एकैकस्य नैरयि कस्य सन्ति ? भगवाना ह-हे गौतम ! 'कस्सइ अस्थि, कस्सइ नत्थि' कस्पचित् नैरयिकस्य भाविनः केवलिसमुद्घाताः सन्ति, कस्यनिन्न सन्ति, 'जस्सत्थि एको' यस्यापि नैरयिकस्य अनागत भी उत्कृष्ट चार जानना चाहिए।
अब केवलिसमुद्घात का कथन करते हैं
गौतमस्तामी-हे भगवन् ! एक-एक नारक के कितने केवलि समुद्घात अवधिहीन अतीत काल की अपेक्षा से अतीत हैं ?
भगवानू-हे गौतम! एक भी नारक के एक भी अतीत केवलिसमुदघात नहीं है, क्योंकि केयलि समुद्घात के बाद अन्तर्मुहूर्त में ही नियम से जीवों को परमपद (मोक्ष) की प्राप्ति हो जाती है। उसका नरक में जाना और नारक होना संभव नहीं है। अतएप किसी भी नारक के अतीत केवलिसमुद्घात नहीं हो सकता।
गौतमस्वामी-हे भगवन् ! एक-एक नारक के, भावी केलि समुद्घात कितने हैं ? भगवान्-हे गौतम ! किसी नारक के भावी केवलिसमुद्घात होता है,
હવે કેવલી સમુદ્દઘાતનું કથન કરે છે. શ્રીગૌતમસ્વામી-હે ભગવન એક એક નારકના કેટલા કેવલી સમુદ્યાત અવધિહીન અતીત કાળની અપેક્ષાથી અતીત છે?
શ્રીભગવાન -હ ગૌતમ ! એક પણ નારકને એક પણ અતીત કેવલી સમુદ્દઘાત પછી અંતમુહૂર્તમાં જ નિયમથી જેને પરમપદ્ય (મેક્ષ)ની પ્રાપ્તિ થઈ જાય છે. તેનું નરકમાં જવું અને નારક થવું તે સંભવ નથી. તેથી જ કોઈપણ નારકને અર્તીત કેવલીસમુદ્યાત થઈ શકતું નથી.
શ્રી ગૌતમસ્વામી–હે ભગવન ! એક એક નારકના ભાવી કેવલી સમુદ્યાત કેટલી છે? શ્રી ભગવાન - ગૌતમ! કઈ નારકને ભાવી કેવલિ સમુદુઘાત થાય છે, કોઈને
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
