________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद ३६ सू० १ समुद्घातनिरूपणम्
९२१
कलब्धि के लित्वाभावेन तैनसाहारककेवलिसमुद्घातत्र्य न संभवति, गौतमः पृच्छति - 'असुरकुमाराणं भंते ! कइसमुग्धाया पण्णत्ता ?' हे भदन्त ! असुरकुमाराणां कति समुद्धाताः प्रज्ञप्तः ? भगवानाह - 'गोयमा !" हे गौतम ! 'पंच समुद्वाया पण्णत्ता' असुरकुमाराणां पञ्च समुद्याताः प्रज्ञप्ताः 'तं जहा - वेथणासमुग्याप' तद्यथा वेदनासमुद्घातः १, 'कसायसमुग्धाए' कषायसमुद्घातः २, 'मारणंतिय समुग्धाए' मारणान्तिकसमुद्घातः ३, 'येउ - व्वियसमुग्धार' वैक्रियसमुद्घातः ४, तेयासमुग्धाए' तैजससमुद्घातश्च ५, तथा चासुरकुमारादीनां दधानामपि भवनवासीनां तेजोलेश्यालब्धिसद्भावेन पञ्चमोऽपि समुद्घातः संभवति, इत्येवं प्रथमश्वत्वारः पञ्चमश्चेति सर्वे पञ्च समुद्वाता स्तेषां सम्पन्ना इत्यभिप्राये - णाह - ' एवं आव थणियकुमाराणं' एवम् - असुरकुमारोक्तरीत्या यावत्-नागकुमार सुवर्णकुमारा. ग्निकुमार विद्युत्कु पारोदधिकुमारद्वीपकुमारदिककुमाश्वायुकुमारस्तनितकुमाराणाञ्चापि वेदनास(४) वैक्रियकसमुद्घात । नारकों में तेजोलब्धि, आहारकलब्धि और केवलित्व का अभाव होने से तेजस, आहारक और केबलिसमुद्घात नहीं होते ।
गौतमस्वामी - हे भगवन् ! असुरकुमारों के कितने समुद्घात होते हैं,
भगवान् - हे गौतम ! असुरकुमारों के पांच समुदघात होते हैं, वे इस प्रकार हैं - (१) वेदना समुद्घात (२) कषायसमुद्घात (३) मारणान्तिकसमुद्घात ( ४ ) वैक्रिसमुद्घात (५) तैजससमुद्घात असुरकुमार आदि दशों भवनपतियों में तेजोलेश्यालब्धि पाई जाती है, अतएव उनमें पांचवां समुद्घात भी हो सकता है । इस प्रकार प्रारंभ के चार और पाँचवां, सब मिलकर पांच समुदघात उनके हुए । इसी अभिप्राय से कहते हैं- असुरकुमारों की तरह नागकुमारों, सुवर्णकुमारों, अग्निकुमारों, विद्युत्कुमारों, उदधिकुमारों, द्वीपकुमारों, दिशाकुमारों, वायुकुमारों और स्तनितकुमारों में भी वेदनासमुद्घात, कपायसमुद्घात, સમુદ્ઘાત નાકામાં તેલબ્ધિ, આહારક લબ્ધિ અને કેવલી લબ્ધિના અભાવ હાવાથી તૈજસ આહારક અને કેવી સમુદ્દાત નથી હતા.
શ્રી ગૌતમસ્વામી-હેભગવન્ ! અસુરકુમારનાં કેટલા સમૃઘાત હોય છે ?
શ્રી ભગવાન-ડે ગૌતમ ! અસુરકુમારનાં પાંચ સમુધાત હાય છે, તે આ પ્રમાણે छे-(१) बेहना सभुद्द्यात ( २ ) उपाय समुदूधात (3) भारयांतिङ समुहूयात (४) चैडिय सभुद्धात (५) तैक्स समुडूयात.
અસુરકુમાર વગેરે દશેય ભવનપતિઓમાં તેોલેશ્યા લબ્ધિ હાય છે, તેથી તેમનામાં પાંચમે સમુદ્ધાત પણ હાઈ શકે છે. આ રીતે શરૂઆતનાં ચાર અને પાંચમા મધા મળીને તેમનાં પાંચ સમુદ્દાત થયાં.
આ અભિપ્રાયથી કહે છે-અસુરકુમારની જેમ જ નાગકુમારા, સુવર્ણ કુમાર, અગ્નિकुमारी, विद्युत्कुमारी, उदधिष्टुमारो, द्वीपकुमारी, हिकुमारी, वायुकुमारी भने स्तनित
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫