________________
९१०
प्रज्ञापनासूत्रे त्तमे पदेऽपि गतिपरिणामविशेषलक्षणं समुद्घातं प्ररूपयितुमादौ तद्वक्तव्यता विपयिणी संग्रहगाथामाह-वेयणकसायमरणे वेउव्वियतेयए य आहारे । केवलिए चेव भवे जीव. मणुस्साण सत्तेव" ॥१॥ वेदनकषायमरणे-वेदनं च कषायाश्च मरणश्चेति समाहारद्वन्द्वे वेदन कषायमरणं तस्मिन् वेदनकषायमरणे तविषये इत्यर्थः त्रयः समुद्घाता भवन्ति, वेदना. समुद्घात-कषाय समुद्घात-मरणसमुद्घातभेदात् एवं वैक्रियविषयकश्चतुर्थः समुद्घातो भवति, तैजसश्च पञ्चमः समुद्घातो बोध्यः, षष्ठश्च आहार:-आहारकशरीरविषयकः समुद्घातो भवति, सप्तमश्च कैवलिक:-केवलिसंबन्धी समुद्धातोऽवसेयः, जीवमनुष्याणाम् - सामान्येन जीवप्ररूपणे मनुष्यद्वारप्ररूपणे च सप्तैव-सप्तपरिमाणाः समुद्घाता अपसेयाः, न न्यूनाः, सप्तानामपि तत्र सम्भवात् . तदन्य द्वारप्ररूपणे च यथासंभवं समुद्घाता वक्ष्यन्ते इति संग्रहगाथायाः संक्षेपार्थः, समुद्घातपदार्थस्तु संशब्दस्य एकीभावार्थकत्वेन उच्छ. ब्दस्य प्राबल्यार्थकतया घातशब्दस्य च गमनार्थकतया एकीभावेन प्राबल्येन घातःपरिशातनं वेदनादिभिः सह उत्कृष्टतया एकीभावगमनमितिबोध्यः, तथाचात्मा वेदनादिसमु. गया, अव छत्तीसवें पद में भी गतिपरिणामरूप समुद्घात की प्ररूपणा करने के उद्देश्य से उसकी वक्तव्यता को निर्देश करने वाली गाथा कहते हैं-वेदना समुद्घात, कषाय समुद्घात, मरण अर्थात् मारणान्तिक समुद्घात, वैक्रियक समुद्घात, तैजस समुद्घात, आहारक समुद्घात और सातवां केवलि समुद्घात, ये सात समुद्घात होते हैं । ये समुदघात जीव और मनुष्य पदों में सातों होते हैं। अन्य पदों में यथायोग्य आगे कहे जाएंगे। यह संग्रहणी गाथा का संक्षिप्त अर्थ है । समुद्घात पद का अर्थ इस प्रकार है
सम्+रत्+यात-यहाँ 'सम्' शब्द एकीभाव अर्थ में हैं। 'उतू' का अर्थ हैप्रबलता। 'घात' शब्द हनन के अर्थ में है। तात्पर्य यह हुआ कि एकाग्रता पूर्वक, प्रबलता के साथ घात करना, अर्थात् वेदना आदि के साथ उत्कृष्ट रूप से
હવે છત્રીસમા પદમાં પણ ગતિ પરિણામ રૂ૫ સમુદુઘાતની પ્રરૂપણું કરવાના ઉદ્દેશ્યથી તેની વક્તવ્યતાને નિર્દેશ કરવાવાળી ગાથા કહે છે
વેદના સમુદ્દઘાત. કષાય સમુદુઘાત, મરણ અર્થાત મારણાનિક સમુદ્દઘાત, ક્રિય સમુદુઘાત, તેજ સમુદ્દઘાત, આહારક સમુઘાત, અને સાતમો કેવલિ- સમુદુઘાત, આ સાત સમુદ્યાત હોય છે.
આ સમુદ્દઘાત જીવ અને મનુષ્ય પદોમાં સાતે ય હોય છે. અન્ય પદેમાં યથા
આગળ કહેવાશે. આ સંગ્રહણી ગાથાને સંક્ષિપ્ત અર્થ છે. સમુદ્દઘાત પદનો અર્થ આ પ્રમાણે છે
सम् + उत् +यात मी 'सम्' १४४ मेहीमा अथ भा छ. उत् अथ छ-प्रमता. 'घात' श४ नमन। म मा छे. तात्यय याम थयुसेयतापू, प्रमणता साथै
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫