________________
प्रमेयवोधिनी टीका पद २२ सू. ५ क्रियाविशेषनिरूपणम् रमविनाभावसत्वाद् भवति तासां सहास्तित्वमितिभावः, गौतमःपृच्छति-'जस्स ण भंते! जीवस्स काइया किरिया कज्जइ तस्स पारियावणिया किरिया कज्जई जस्स पारियावणिया किरिया कम्जइ तस्स काइया किरिया कज्जइ?' हे भदन्तः यस्य खलु जीवस्य कायिकी क्रिया क्रियते भवति तस्य किं पारितापनिकी क्रिया क्रियते? एवं यस्य जीवस्य पारितापनिकी क्रिया क्रियते-भवति तस्य किं कायिकी क्रियाऽपि क्रियते-भवति ? भगवानाह–'गोयमा! हे गौतम! 'जस्स णं जीवस्स काइया किरिया कज्जइ तस्स पारियावणिया सिय कज्जइ सिय नो कज्जइ,जस्स पुण पारियावणिया किरिया कज्जइ तस्स काइया नियमा कज्जइ' यस्य खलु जीवस्य कायिकी क्रिया क्रियते-भवति तस्य पारितापनिकी क्रिया स्यात्-कदाचित् क्रियते-भवति, स्यात् कदाचित् नो क्रियतेन भवति, यस्य पुन र्जीवस्य पारितापनिकी क्रिया क्रियते-भवति तस्य कायिकी क्रिया अवश्य होती है । और विशिष्ट प्रकार की कायिकि क्रिया प्रद्वेष के अभाव में संभव नहीं हैं, इस कारण प्राद्वेषिको क्रिया के साथ कायिकी क्रिया की परस्पर अविनाभाव होने से उनका साथ-साथ अस्तित्व होता है। ___श्री गौतमस्वामी-हे भगवन् ! जिस जीव को कायिकी क्रिया लगती है, उसे क्या पारितापनिकी क्रिया भी लगती है ? और जिसे पारितापनिकी क्रिया लगती है, उसे क्या कायिकी क्रिया भी लगती है ?
श्री भगवान्-हे गौतम ! जिस जीवको कायिकी क्रिया लगती है, उस जीवको पारितापनिकी क्रिया लगती है? और जिसे पारितापनिकि क्रिया लगती है उसे क्या कायिकी क्रिया लगती है ? ।
श्री भगवान्-हे गौतम जिस जीव को कायिकी क्रिया लगती है. उस जीवको पारितापनिकी क्रिया कदाचित् लगती है, कदाचित् नहीं भी लगती है। किन्तु जिसे पारितापनिकी क्रिया लगती है उसे कायिकी क्रिया नियमसे लगती है ।
पारितापनिकी क्रिया के समान ही प्राणातिपातिकी क्रिया भी समझ लेना - કિયા પ્રદષના અભાવમાં અસંભવિત છે, એ કારણે પ્રાષિકી ક્રિયાના સાથે કાયિકી ક્રિયાનો પરસ્પર અવિનાભાવ થવાથી તેમનું સાથે સાથે અસ્તિત્વ હોય છે,
શ્રી ગૌતમસ્વામી–હે ભગવન ! જે જીવને કાયિકી ક્રિયા લાગે છે, તેને શું પારિતાનિકી ક્રિયા પણ લાગે છે ? અને જેને પારિતાપનિકી કિયા લાગે છે તેને શું કાયિકા કિયા પણ લાગે છે?
શ્રી ભગવાન-હે ગૌતમ! જે જીવને કાયિકી ક્રિયા લાગે છે, તેને પારિતાપનિકી ક્યિા કદાચિત લાગે છે, કદાચિત્ નથી લાગતી. કિન્તુ જેને પરિતાપકીની ક્રિયા લાગે છે, તેને કાયિકા ક્યિા નિયમે કરી લાગે છે,
પારિતાપનિકી ક્રિયાના સમાન જ પ્રાણાતિપાતિકી ક્રિયા પણ સમજી લેવી જોઈએ.
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
