________________
७७
प्रमेयबोधिनी टीका पद २२ सू. १ ५ क्रियाविशेषनिरूपणम् विनामावित्व प्ररूपयितुमाह-'जस्स ण भंते! जीवस्त काइया किरिया कज्जइ तस्स अहिगरणिया किरिया कज्जइ, जस्स अहिगरणिया किरिया कज्जइ, तस्स काइया किरिया कज्जइ ? ' हे भदन्त ! यस्य खलु जीवस्य कायिकी क्रिया क्रियते-भवति तस्य किम् आधिकरणिकी क्रिया क्रियते-भवति ! एवं यस्य आधिकरणिकी क्रिया क्रियते--भवति, तस्य किं कायिकी क्रिया क्रियते - भवति ? • क्रियते' इति कर्म कर्तरि प्रयोगो द्रष्टव्यः, तेन तस्य ‘भवति' इत्यर्थों विज्ञेयः, भगवानाह-'गोयमा ! हे गौतम ! 'जस्स ण जीवस्स काइया किरिया कज्जा तस्स अहिगरणिया किरिया' नियमा कज्जइ, जस्स अहिगरणिया किरिया कज्जइ तस्स वि काइया किरिया नियमा कज्जइ ' यस्य खलु जीवस्य कायिकी क्रिया क्रियते-भवति तस्य आधिकरणि की क्रिया नियमात्-अवश्य क्रियते भवति,यस्यापि जीवस्य आधिकरणिकी क्रिया क्रियते -भवति तस्यापि कायिकी क्रिया नियमात-अवश्य क्रियते-भवति, कायिक्याधिकरणिक्योः क्रिययोः परस्पर नियम्यनियामकभावात, गौतमः पृच्छति-'जस्स ण भंते ! जीवस्त काइया किरिया कज्जइ, तस्स पाओसिया किरिया कज्जइ, जस्स
श्री गौतमस्वामी-हे भगवन्! जिस जीव को कायिकी क्रिया होती है, क्या उसे आधिकरणिकी क्रिया भी होती है? इसी प्रकार जिस जीव को आधिकरणि की क्रिया होती है , उसे क्या कायिकी क्रिया भी होती है ,
श्री भगवान् !-हे गौतम ! जिस जीव को कायिकी क्रिया होती है , उसको आधिकरणिकी क्रिया नियम से होती है और जिस को आधिकरणिकी होती है, उसको कायिकी क्रिया नियम से होती है , क्यों की कायिकी और आधिकरणिकी क्रियाओं में परस्पर नियम्य नियामक भाव संबंध हैं। अतएव एक के होने पर दूसरी होती ही है।
श्री गौतमस्वामी-क्या भगवन् ! जिस जीव को कायिकी क्रिया होती है, उसको प्राद्वेषिकी क्रिया होती है ? और जिस जीव को प्राद्वेषिकी क्रिया होती ર્શિત કરવાને માટે કહે છે
શ્રી ગૌતમસ્વામી-હે ભગવન ! જે જીવને કાયિકી ક્રિયા થાય છે, શું તેને આધિકરણિકી ક્રિયા પણ થાય છે? એજ પ્રકારે જે જીવને આધિકરણિકી ક્યા થાય છે, તેને શું કાયિકી ક્રિયા પણ થાય છે ?
શ્રી ભગવાન-હે ગૌતમ! જે જીવને કાયિકી ક્રિયા થાય છે, તેને આધિદરણિકી ક્રિયા નિયમ થી થાય છે અને જે જીવને આધિકરણિકી થાય છે, તેને કાયિકી ક્રિયા નિયમ થી થાય છે, કેમકે કાયિકી અને આધિકરણિકી ક્રિયાઓમાં પરસ્પર નિયમ્ય-નિયામક ભાવ સમ્બન્ધ છે. તેથીજ એકના હોવાથી બીજી થાય જ છે.
શ્રી ગૌતમસ્વામી-શુ ભગવાન ! જે જીવને કાયિકી ક્રિયા થાય, તેને પ્રાધેષિકી ક્રિયા થાય છે? અને જે જીવને પ્રાષિક ક્રિયા થાય છે તેને કાયિકી ક્રિયા થાય છે?
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
