________________
८७४
प्रज्ञापनासूत्रं दध सरीरा साया तह वेयणा भवइ दुक्खा । अन्भुषगमो वक्कमिया निदाय अणिदा य नायब्धा ॥ १ ॥ सायमसायं सव्वे सुहं च दुक्खं अदुक्खमसुहं च । माणसरहियं विगलेंदिया उ सेसा दुविह मेव ॥ २ ॥
सर्वप्रथमं वेदना शीता चकाराद् उष्णा शीतोष्णा च वक्तव्या १, तदनन्तरं द्रव्यक्षेत्रकालभाववेदना वक्तव्या २, तदनन्तरं शारीरी तदुपलक्षणवाद् मानसी न वेदना वक्तव्या ३, तदनन्तरं साता तथा दुःखा वेदना सभेदा ज्ञातव्ण भवति ४, तदनन्तरम् आभ्युपग मिकी वक्ष्यमाणस्वरूपा औपक्रमिकी चापि तथाविधा ज्ञातव्या भवति ५, तदनन्तरं निदा च-सम्यग् विवेकवती चित्तवती वा वेदना वक्तव्या ६, तदनन्तरम् अनिदा च-सम्यग विवेकविकला चित्तविकका वा वेदना ज्ञातव्या भवति ॥१॥ अथ सातादि वेदनामधिकृत्य वक्ष्यमाणविशेषसंग्राहकद्वितीयगाथार्थमाह-साताम्-सुखस्वरूपाम्, असाताम्-दुःखस्वरूषां चकारात् सतासाताश्च वेदनां सर्वे प्राणिनो वेदयन्ते, एवं सुखाश्च दुःखाश्च अदुखासुखाश्च वेदनां वेदयन्ते, तथा विकलेन्द्रियाः-एक द्वित्रिचतुरिन्द्रियास्तु पुनः असंज्ञिगई, अब पैंतीसवें पद में गतिपरिणाम रूप वेदना का निरूपण करने के लिए दो संग्रहगाथाएं कहते हैं।
सर्वप्रथम शीत वेदना कही जाएगी और 'य' (च) शब्द के प्रयोग से उष्ण तथा शीतोष्णवेदना भी कही जाएगी। तत्पश्चात् द्रव्य, क्षेत्र, काल और भाव से वेदना कहेंगे। फिर शरीरिक और मानसिक वेदना, तदनन्तर साता तथा दुःख वेदना भेदों सहित कहेंगे। तत्पश्चात् आभ्युपगमिकी और औपकनिकी वेदना का निरूपण किया जाएगा । फिर निदा अर्थात विवेकयुक्त अथवा चित्तवत्ती और अनिदा अर्थात् विवेक विकलवेदना का वर्णन होगा। तथा साता, असाता और साता-असाता रूप वेदना का सभी प्राणी वेदन करते हैं। इसी प्रकार सुख, दुःख एवं सुख-दुःख रूप वेदना को भी सभी प्राणी वेदते हैं । एकेन्द्रिय, द्वीन्द्रिय, त्रीन्द्रिय, चतुरिन्द्रिय और असंज्ञी पंचेन्द्रिय मानसरहित - હવે પાંત્રીસમાં પદમાં ગતિ–પરિણામ-રૂ૫ વેદનાનું નિરૂપણ કરવાને માટે બે સંગ્રહગાથાઓ કહે છે
| સર્વ પ્રથમ શીત વેદના કહેવાશે અને ચ“(૨)” શબ્દના પ્રગથી ઉષ્ણુ તથા શીતોષ્ણ વેદના પણ કહેવાશે તે પછી દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાલ અને ભાવથી વેદના કહેશે પછી શારીરીક અને માનસિક વેદના, ત્યાર પછી શાતા તથા દુઃખ વેદના ભેદ સહિત કહેશે. ત્યાર બાદ આયુગામીની તથા ઔપક્રમીની વેદનાનું નિરૂપણ કરાશે. પછી નિદા અર્થાત્ વિવેકયુક્ત અથવા ચિત્તવતી અને અનિદા અર્થાત્ વિવેક-વિકલ વેદનાનું નિરૂપણ થશે. ૧૫
શાતા, અશાતા અને શાતા-અશાતા રૂ૫ વેદનાનું બધાં પ્રાણીઓ વેદન કરે છે. તે જ પ્રકારે સુખ દુઃખ તેમ જ સુખ-દુઃખ રૂ૫ વેદનાને પણ બધા પ્રાણ વેદે છે.
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
