________________
८३६
प्रज्ञापनासूत्रे व्याहतत्वात्, २ इति द्वितीयो भङ्गः, केचन मिथ्याज्ञानितया न जानन्ति सम्यक् परिज्ञानासदभावात् किन्तु-चक्षुरिन्द्रियोपयोगात् पश्यन्ति ३ इति तृतीयो भङ्गः, केचन मिथ्याज्ञानि तया न जानन्ति नापि पश्यन्ति तमसा चक्षुर्दर्शनस्य व्याघातात ४ इति चतुर्थो भङ्गः, लोमाहारापेक्षया तु केचन पश्चेन्द्रियतिर्यञ्चो विशिष्टावधिज्ञानशालित्वात् लोमाहारमपि जानन्ति तथाविधक्षयोपशमभावेन इन्द्रियपाटवस्यातिविशुद्धतया पश्यन्ति आहारयन्ति १ केचन जानन्त्येव नतु पश्यन्ति तथाविधेन्द्रियपाटवाभावात् २, केचन न जानन्ति किन्तु तथा विधेन्द्रियपाटवोपेतत्वात् पश्यन्ति ३, केचन पुनरवधिज्ञानविकलतया मिथ्याज्ञानित्वेन न जानन्ति नापि पश्यन्ति तथाविधेन्द्रियपाटवासद्भावात् ४ इति चतुर्भङ्गी बोध्या, एवं मनुष्याणामपि चतुर्भङ्गी विज्ञेया तदुभयापेक्षयेति भावः 'वाणमंतरजोइसिया जहा नेरइया' जानते तो हैं, किन्तु अन्धकार आदि के कारण चक्षु के काम न करने से देखते नहीं हैं। यह दसरा भंग है । कोई-कोई मिथ्याज्ञानी होने से जानते नहीं है क्यों कि उनमें सम्यक्परिज्ञान नहीं होता है मगर चक्षुरिन्द्रिय के उपयोग से वे देखते हैं । यह तीसरा भंग है । कोई मिथ्याज्ञानी होने से जानते नहीं, अंधकार के कारण नेत्रों का व्याघात हो जाने के कारण देखते भी नहीं, यह चौथा भंग है। __लोमाहार की अपेक्षा से कोई-कोई पंचेन्द्रिय तिर्यच विशिष्ट अवधि से युक्त होने के कारण लोमाहार को भी जानते हैं और विशिष्ट क्षयोपशम होने से इन्द्रिय पटुता अतिविशुद्ध होने के कारण देखते हैं और आहार करते हैं। कोई-कोई जानते ही हैं देखते नहीं क्यों कि उनमें इन्द्रियपाटव का अभाव होता है। कोई जानते नहीं किन्तु इन्द्रियपाटव से युक्त होने के कारण देखते हैं। कोई अवधि से रहित होने के कारण मिथ्या ज्ञानी होने से नहीं जानते
ઈ-કઈ જાણે તે છે પણ અન્ધકાર આદિના કારણે નેત્રકામ ન કરી શકવાથી मता नथी. सभी छे,
કઈ-કઈ મિથ્યા જ્ઞાની હોવાથી જાણતા નથી, કેમકે તેમનામાં સમ્યગૂ જ્ઞાન નથી હતું, પણ ચતુરિન્દ્રિયના ઉપયોગથી તેઓ દેખે છે. આ ત્રીજો ભંગ થયે.
કઈ મિથ્યાજ્ઞાની હોવાથી જાણતાં નથી, અંધકારનાં કારણે નેત્રોનો વ્યાઘાત થઈ જવાથી દેખી પણ શકતાં નથી. આ ચે ભંગ છે.
મહારની અપેક્ષાથી કઈ કઈ પંચેન્દ્રિયતિર્યંચ વિશિષ્ટ અવધિથી યુક્ત હવાને કરણે લોમહારને જાણે છે. અને વિશિષ્ટ પશમ થવાથી ઈન્દ્રિય પટુતા અતિ વિશુદ્ધ થવાના કારણે દેખે છે અને આહાર કરે છે. કઈ-કઈ જાણે જ છે, જતાં નથી, કેમ કે તેમનામાં ઈન્દ્રિય પારખવાને અભાવ હોય છે.
કઈ જાણતા નથી પરંતુ ઈન્દ્રિય પટુતાથી યુક્ત હેવાને કારણે દેખે છે કેઈ અવધિથી
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
