________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद ३३ सू० ३ नैरयिकादीनामवधेः संस्थानादिनिरूपणम् ८११ भवन्ति, ‘एवं जाव थणियकुमारा' एवम्-नैरयिका इव यावत्-असुरकुमारनागकुमारसुवर्णकुमाराग्निकुमारविद्युत्कुमारोदधिकुमारद्वीपकुमारदिक्कुमारवायुकुमारस्तनितकुमारा अपि अवधेमध्यवर्तिनो भवन्ति नो बहिर्वतिनो भवन्ति 'पंचिंदियतिरिक्खजोणियाणं पुच्छा' पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकाः खलु किं अवधेमध्यवर्तिनः किं वा बाहिर्वर्तिनः इति पृच्छा, भगवानाह'गोयमा !' हे गौतम ! 'नो अंतो बाहिं' पञ्चेन्द्रिय तिर्यग्योनिका अवधेनों अन्तः-मध्यवर्तिनो भवन्ति अपितु बहिर्वतिनो भवन्ति, पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकानां तथा भवस्वाभाव्यात स्पर्द्धकावधयो विच्छिन्नापान्तराल सर्वतः प्रकाश्यवधयो वा भवन्ति 'मणूसा णं पुच्छा' मनुष्याः खलु किम् अवधेरन्तर्वतिनो भवन्ति ? किं वा बहिर्वतिनो भवन्ति ? इति पृच्छा, भगवानाहगोयमा !' हे गौतम ! 'अंतो वि बाहिं पि' मनुष्या अवधे रन्तर्वतिनोऽपि भवन्ति बहिरपि होते हैं । वे स्पर्द्धक रूप अवधि वाले अथवा विच्छिन्न अवधि वाले नहीं होते हैं। __नारकों के समान ही असुरकुमार, नागकुमार, सुवर्णकुमार, अग्निकुमार, विद्युत्कुमार, उदधिकुमार, द्वीपकुमार, दिशाकुमार, वायुकुमार और स्तनितकुमार भी अवधि के मध्य में ही रहते हैं, बाहर नहीं रहते हैं।
गौतमस्वामी-हे भगवन् ! पंचेन्द्रियतिर्यंच क्या अवधि के अन्दर होते हैं अथवा बाहर होते हैं ?
भगवान्-हे गौतम ! पंचेन्द्रि यतिथंच अवधि केभन्दर नहीं होते हैं, बाहर होते हैं । पंचेन्द्रिय तिर्यंचों के भव का स्वभाव ही ऐसा है कि उनका अवधि स्पर्द्धक रूप होता है अथवा बीच-बीच में छोडकर प्रकाश करने वाला होता है। __ गौतमस्वामी-हे भगवन् ! मनुष्य अवधिज्ञान के अन्दर होते हैं या बाहर होते हैं ?
भगवान्-हे गौतम ! मनुष्य अवधिज्ञान के मध्यवर्ती भी होते हैं और પર્ધક રૂપ અવધિવાળા અથવા વિચ્છિન્ન અવધિવાળા નથી હોતા.
નારકોની સમાન જ અસુરકુમાર, નાગકુમાર. સુવર્ણકુમાર, અગ્નિકુમાર, વિદ્યકુમાર, ઉદધિકુમાર, દ્વીપકુમાર દિશાકુમાર, વાયુકુમાર અને સ્વનિતકુમાર પણ અવધિના મધ્યમાં જ રહે છે, બહાર નથી રહેતા.
શ્રી ગૌતમસ્વામી–હે ભગવન્ પંચેન્દ્રિયતિર્યંચ શું અવધિની અંદર હોય છે અથવા બહાર હોય છે?
શ્રી ભગવન હે ગૌતમ! પંચેન્દ્રિયતિર્યંચ અવધિની અંદર નથી હોતા બહાર હોય છે. પંચેન્દ્રિયતિયાના ભવને સ્વભાવ જ એ છે કે તેમના અવધિ સ્પર્ધકરૂપ હોય છે. અથવા વચમાં વચમાં છોડીને પ્રકાશ કરનારા હોય છે.
શ્રી ગૌતમસ્વામી–હે ભગવન્ ! મનુષ્ય અવધિજ્ઞાનની અંદર હોય છે કે બહાર હોય છે?
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
