________________
७७८
प्रज्ञापनासूत्रे
बधिः
ः प्रवक्तव्यः, तत्र प्रतिपाली - प्रतिपतनशीलः उत्पन्नः सन् क्षयोपशमानुरूपं कियन्तं कालं स्थित्वा साकल्येन एकदैव निर्मूलं विध्वंस प्राप्नोति, अप्रतिपाती पुनर्न प्रतिपतनशीलः केवलज्ञानादितो न विध्वंम प्राप्नोतीति, तथा गच्छन्तं पुरुषम् आ - समन्ताद् अनुगच्छतीत्येवं शील आनुगामिक:, अथवा अनुगमः - प्रयोजनं यस्य स आनुगामिकः, यो नयनवद् गच्छन्त मनुगच्छति सोऽवधिरानुगामिको व्यपदिश्यते, तद्विपरीतः अनानुगामिको बोध्यः शृङ्खला प्रतिबद्धदीपत्र यो गच्छन्तं पुरुषं नानुगच्छति सोऽनानुगामिको ऽवधिरित्यर्थः । इति ॥ १ ॥ || अवधिभेद वक्तव्यता ॥
मूलम् - इविहा णं भंते ! ओही पण्णत्ता ? गोयना ! दुविहा ओही पण्णत्ता, तं जहा - भवपच्चइया य खओवसमिया य, दोन्हं भवपच्चइया, तं जहा- देवाण य नेरइयाण य, दोण्हं खओवसमिया, तं जहा-मणू साणं पंचिदियतिरिक्खजोणियाण य ॥ सू० १॥
छाया - प्रतिविधः खलु भदन्त ! अवधिः प्रज्ञप्तः ? गौतम ! द्विविधोऽवधिः प्रज्ञप्तः, तद्यथा - भवप्रत्ययकश्च क्षायोपशमिकच, द्वयो भैवप्रत्ययकः, तद्यथा- देवानाञ्च नैरयिकाणाश्च, और अनानुगामिक अवधिज्ञान का कथन किया जाएगा। प्रतिपाती अवधिज्ञान वह है जो उत्पन्न होकर क्षयोपशम के अनुसार कुछ काल तक ठहरता है और फिर एक ही साथ पूर्णरूप से नष्ट हो जाता है। अप्रतिपाती अवधिज्ञान केवलज्ञान उत्पन्न होने से पहले अथवा मृत्यु से पहले नष्ट नहीं होता है जो अवधिज्ञान, एक स्थान से दूसरे स्थान पर जाने वाले अवधिज्ञानी के साथ जाता है, वह आनुगामिक कहलाता है, अथवा अनुगम जिस का प्रयोजन हो वह आनुगामिक कहलाता है। तात्पर्य यह है कि जो अवधिज्ञान नेत्र की तरह जाने वाले के साथ जाय वह आनुगामिक है और जो साथ न जाय, वह अनानुगामिक है। जैसे श्रृंखला से प्रतिबद्ध दीपक जाने वाले के साथ नहीं जाता ॥सू. १॥ અનાનુગામિક અધિજ્ઞાનનું કથન કરાશે. પ્રતિપાતિ અધિજ્ઞાન તે છે જે ઉત્પન્ન થઈને ક્ષાપશમના અનુસાર કેટલાક કાળ સુધી રહે છે. અને પછી એક સાથે પૂર્ણ રૂપે નષ્ટ થઈ જાય છે.
અપ્રતિપાતી અવિજ્ઞાન કેવલજ્ઞાન ઉત્પન્ન થતાની પડેલાં અથવા મૃત્યુના પહેલાં નષ્ટ નથી થતું. જે અવધિજ્ઞાન, એક સ્થાનર્થી ખીજા સ્થાન પર જનાર અવધિજ્ઞાનની સાથે જાય છે તે આનુગામિક કહેવાય છે, અથવા અનુગમ જેવું પ્રયાજન હાય તે આનુમાર્મિક કહેવાય છે, તાત્પ એ છે કે જે અવધિજ્ઞાન નેત્રની જેમ જનારાની સાથે જાય તે આનુગામિક છે અને જે સાથે ન જાય તે અનાનુગામિક છે. જેમ સાંકળથી મ'ધાયેલ દીપક જનારની સાથે જાય નહી. ાસૂ॰ ૧૫
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
