________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद ३२ ० १ संयताऽसंयतत्वनिरूपणम्
७६९ असंयताः किं संयतासंयताः किं नो संयत नो असंयत नो संयतासंयता वा भवन्ति ? इति पृच्छा, भगानाह-'गोयमा !' हे गौतम ! 'नेरइया नो संजया असंजया नो संजया सजया नो नो संजय नो असं नय नो संजयासंजया' नैरयिका नो संयता भवन्ति अपि तु असंयता भवन्ति नो वा संयतासंयता भवन्ति तेषां हिंसा दितो देशविरतत्वाभावात्, नो या नो संयत नो असंयत नो संयतासंयता वा नैरयिका भवन्ति, तेषामसयतत्वेन उक्तत्रितयप्रतिषेधविषयत्वाभायात, 'एवं जाव चउरिंदिया' एयम्-नैरयिकोक्तरीत्या यायद्-अमुरकुमागदि भवनपतयः पृथिवीकायिकादि पञ्चकेन्द्रिया द्वीन्द्रियास्त्रीन्द्रियाश्चतुरिन्द्रियाश्चापि अमेयता भवन्ति नो संयता नो या संयतासंयताः, नापि नो संयत नो असंयत नो संयतासंयता वा भवन्ति प्रागुक्तयुक्तेः, गौतमः पृच्छति-पंचिंदियतिरिक्खजोणियाणं पुच्छा' पञ्चन्द्रियतिर्यग्योनिकाः खलु किं संयताः, कि वा असंयताः, किं संयतासंयताः किं या नो
गौतमस्वामी-हे भगवन् ! नारक जीव क्या संयत होते हैं ? क्या असंयत होते हैं ? क्या संयतासंयत होते हैं ? क्या नो संयत-नो असयत नो संयतासंयत होते हैं ? ____ भगवान्-हे गौतम ! नारक संयत नही होते, असंयत होते हैं संयतासंयत नहीं होते, क्योंकि ये हिंसा आदि से देशविरत भी नहीं होते हैं, नारक नो संयत नो असंयन-नो संयतासंयत भी नहीं होते हैं। नारक असंयमी ही होते हैं, अतएव इन तीनों का अभाव उनमें नहीं हो सकता।
नारकों के समान ही असुरकुमार आदि भवनपति पृथिवीकायिक आदि पांच एकेन्द्रिय, द्रीन्द्रिय, त्रीन्द्रिय और चतुरिन्द्रिय जीव भी असंयत होते हैं, न संयत होते हैं, न संयतासंयता होते हैं और न नो संयत-नोअसंयत नोसंयतासंयत होते हैं । युक्ति पूर्ववत समझना चाहिए।
શ્રી ગૌતમસ્વામી-હે ભગવન્! નારક જીવ શું સંયત હોય છે? શું અસંવત હોય છે? શું સંતાસંવત હોય છે? શું ને સંયતિ–ને અસંત–ને સંયતા સંયત होय छे ?
શ્રી ભગવાન–હ ગૌતમ ! નારક સંયત નથી હોતા, અસંયત હેય છે, સંયતા સંયત નથી હોતા, કેમકે તેઓ હિંસા આદિથી દેશ વિરત પણ નથી થતા. નારક ને સંયત–ને અસંત–ને સંયતાસંવત પણ નથી હોતા. નારક અસંયમી જ હોય છે, તેથી જ એ ત્રણેને અભાવ એમનામાં નથી થઈ શકત.
નારની સમાન જ અમુકુમાર આદિ ભવનપતિ પૃથ્વી કાયિક આદિ પાંચ એકેન્દ્રિય, હરિદ્રય, ત્રીદ્રિય અને ચતુરિન્દ્રિય જીવ પણ અસંમત હોય છે, સંયત નથી હતા, સંયતાસંયત પણ નથી હોતા અને તે સંયત–નિ અસંયત–ને સંયતાસંયત પણ નથી હોતા યુક્તિ પૂર્વવત્ સમજી લેવી જોઈએ,
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
