________________
प्रज्ञापनासूत्रे हेतुमाह-'गोयमा !' हे गौतम ! 'अणागारे से दसगे भवइ, सागारे से नाणे भवई' अनाकारम-विशेषवर्जितं तस्य-भगवतः केवलिनो दर्शनं भवति, किन्तु-साकारम्-विशेषयुक्तं तस्य - भगवतो ज्ञानं भवति, तयोश्च पूर्वोक्तरीत्या परस्परविरुद्धत्वात्, तदुपसंहरन्नाह-'से तेणटेणं गोयमा ! एवं वुच्चई-केवलीणं इमं रयणप्प पुढवि अणागारेहिं जाव पासइ ण जाणइ' हे गौतम ! तत्-अथ तेनार्थेन एवम्-उक्तरीत्या उच्यते यत्-केवली खलु इमां रत्नप्रभां पृथिवीम् अनाकारै वित्-अहेतु प्रभृतिभिः केवलं पश्यत्येव न जानातीति, ‘एवं जाव ईसिप्पभारं पुढवि परमाणु पोग्गलं अणंतपएसियं खधं पासइ न जाणइ' एवम् पूर्वोक्तरत्नप्रभो. तरीत्या यावत्-शर्कराप्रभा वालुकाप्रभां पङ्कप्रभां धूमप्रभां तमःप्रभाम् अधः सप्तमी पृथिवीम् , सौधर्मेशानसनत्कुमारमाहेन्द्रब्रह्मलोकलान्तकमहाशुक्रसहस्रारानतप्राणतारणाच्युतकल्पनवग्रैवेयकविमानानुत्तरविमानेषत्प्राग्भारां पृथिवीं परमाणु पुनलं द्वित्रिचतुःपञ्चपटू सप्ताष्ट नव दश संख्यातासंख्यातानन्तप्रादेशिकं स्कन्धञ्चानाकारै रहेतुभिरनुपमाभिरदृष्टान्ते माओं आदि से केवल देखते ही हैं, जानते नहीं हैं ?
भगवान्- हे गौतम ! भगवान् केवली का दर्शन अनाकार अर्थात विशेष ग्रहण रहित होता है और ज्ञान साकार अर्थात विशेषग्रहण से सहित होता है। ये दोनों पूर्वोक्त प्रकार से परस्पर विरुद्ध हैं, इस कारण हे गौतम ! ऐसा कहा जाता है कि केवली इस रत्नप्रभा पृथिवी को अनाकारों यावत् अहेतुओ आदि से केवल देखते ही हैं, जानते नहीं हैं। इसी प्रकार शर्कराप्रभा, वालुका प्रभा, पंकप्रभा, धूमप्रभा, तमःप्रभा, अधः सप्तमी पृथ्वी, सीधर्म, ईशान, सनत्कुमार, माहेन्द्र, ब्रह्मलोक, लान्तक, महाशुक्र, सहस्रार, आनत, प्राणत, आरण, अच्युत कल्प, नौ ग्रैवेयक कल्पों, पांच अनुत्तर विमानों, ईषत्माग्भार पृथ्यो, परमाणु पुद्गल, द्विप्रदेशी स्कंध, त्रिप्रदेशी स्कंध, चतुःप्रदेशी स्कंध, षट्रप्रदेशी स्कंघ, सप्तप्रदेशी स्कंध, अष्टप्रदेशी स्कंध, नयप्रदेशी रकंध, दश प्रदेशी स्कंध, संख्यात प्रदेशी स्कंध, असंख्यातप्रदेशी स्कंध और अनन्तप्रदेशी 1 શ્રી ભગવાન-હે ગૌતમ ! ભગવાન કેવલીનું દર્શન અનાકાર અર્થાત્ વિશેષ ગ્રહણથી રહિત હોય છે અને જ્ઞાન સાકાર અર્થાત્ વિશેષ ગ્રહણથી સહિત હોય છે. તે બને પૂર્વોક્ત પ્રકારથી પરસ્પર વિરૂદ્ધ છે, એ કારણે હે ગૌતમએમ કહેવાય છે કે કેવલી આ રત્નપ્રભા પૃથ્વીને અનાકારે યાવત અહેતુઓ આદિથી કેવલ દેખે જ છે, જાણતા નથી. એ જ પ્રકારે શર્કરા પ્રભા, વાલુકા પ્રભા, પંકપ્રભ, ધૂમપ્રભા, તમ પ્રભા, અધઃ સાતમી પૃથ્વી, सोचम, शान, सनमार, मान्द्र, ब्रह्मा, elds, भाशु, सहसार, मानत, પ્રાણત, આરણ, અમ્યુન કપ, નવયક કપ, પાંચ અનુત્તર વિમાને, ઈષધ્યાભાર પૃથ્વી, પરમાણુ પુદ્ગલ, દ્વિદેશી સ્ક, ત્રિપ્રદેશી , ચતુર પ્રદેશી સ્ક, પંચપ્રદેશી કન્ય,
દેશી સ્કન્ધ, સપ્તપદેશી , અષ્ટપ્રદેશી સ્કન્ધ, નવપ્રદેશ સ્કન્દ, દશદેશી કન્ય,
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫