________________
प्रज्ञापनासूत्रे व्यन्तरज्योतिष्कवैमानिकानां चतुर्विधा साकार पश्यन्ता, द्विविधाचानाकार पश्यन्ता प्रज्ञप्ता, तत्र साकारपश्यन्ता श्रुतज्ञानावधिज्ञान श्रुताज्ञानविभङ्गज्ञानरूपा, अनाकारपश्यन्ता च चक्षुदर्शनावधिदर्शन रूपावसेया, अथ जीवादीनेव पश्यन्ता विशिष्टान् प्ररूपयितुमाह- 'जीवाण भंते! किं सागारपस्सी अणागारपस्सी ?' हे भदन्त ! जीवाः खलु किं साकारपश्यन्तिन:साकारपश्यन्ता अस्ति एषामिति साकारपश्यन्तिनो भवन्ति ? किं वा अनाकारपश्यन्तिनो भवन्ति ? भगवानाह - 'गोयमा !' हे गौतम ! 'जीवा सागारपस्सी वि अणागारपस्सी वि' जीवास्तावत् साकारपश्यन्तिनोऽपि भवन्ति, अनाकार पश्यन्तिनोऽपि भवन्ति, गौतमः पृच्छति - ' से केणणं भंते ! एवं वुञ्चइ - - जीवा सागारपरसी वि अणागारपरसी वि ?' हे भदन्त ! तत् - अथ केनार्थेन कथं तावद् एवम् उक्तरीत्या उच्यते यत्- जीवाः साकार१श्यतिनोऽपि अनाकारपन्तिनोऽपीति ? भगवानाह - 'गोयमा !' हे गौतम ! 'जेणं जीवा सुयणाणी ओहिणाणी मणपज्जवणाणी केवलणाणी सुय अण्णाणी विभंगणाणी तेणं जीवा सागापस्ती' ये खलु जीवाः श्रुतज्ञा निनोऽधिज्ञानिनोमनः पर्यवज्ञानिनः केवलज्ञानिनः श्रुता निकों की साकार पश्यन्ता चार प्रकार की और अनाकार पश्यन्ता दो प्रकार की है । साकार पश्यन्ता श्रुतज्ञान, अवधिज्ञान, श्रुताज्ञान और विभंगज्ञान रूप है और अनाकार पश्यन्ता चक्षुदर्शन अवधिदर्शन रूप हैं ।
अब पश्यन्ता से युक्त जीव आदि का प्ररूपण करते हैं
गौतमस्वामी - हे भगवन् ! जीव साकार पश्यन्ता वाले है अथवा अनाकार पश्यन्ता वाले हैं ?
७३८
भगवान - हे गौतम! जीव साकार पश्यन्ता वाले भी हैं और अनाकर पश्यन्ता वाले भी हैं ।
गौतमस्वामी - हे भगवन् ! किस हेतु से ऐसा कहा जाता है कि जीव साकार पइयत्ता वाले भी है, अनाकार पश्यन्ता वाले भी हैं ?
પ ંચેન્દ્રિય તિય ચા, વાનબ્યન્તરા, જ્યાતિષ્કા અને વેનિકાની સાકાર પશ્યન્તા ચાર, પ્રકારની અને અનાકાર પદ્મતા એ પ્રકારની છે. સાકાર પશ્યન્તા શ્રુતજ્ઞાન, અવધિજ્ઞાન, શ્રુતાજ્ઞાન અને વિભ’ગજ્ઞાન રૂપ છે અને અનાકાર પશ્યન્તા ચક્ષુદન અને અવધિદર્શન રૂપ છે. હવે પશ્ચન્તાવાળા જીવ આદિનું પ્રરૂપણ કરે છે
શ્રીગૌતમસ્વામી-હે ભગવન્ ! જીવ સાકાર પશ્યન્તાવાળા છે અથવા અનાકાર પશ્યન્તા
वाजा छे ?
શ્રીભગવાન-હું ગોતમ ! જીવ સાકાર પશ્યન્તાવાળા પણ છે અને અનાકાર પશ્યન્તાવાળા
પણ છે.
શ્રીગૌતમસ્વામી-હે ભગવન્ શા હેતુથી એમ કહેવાય છે કે જીવ સાકાર પશ્યન્તાવાળા પણ છે અને કાર્ પશ્યન્તાવાળા પણ છે ?
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
