________________
६५०
प्रज्ञापनासूत्रे शेषाणां जीवैकेन्द्रियवर्जनिकभङ्गः, लोभकषायिषु नैशेयके पु पड्भङ्गाः, अवशेषेषु जी वैकेन्द्रियवर्जनिकभङ्गः, अकपायी यथा नो संज्ञी नो असंज्ञी, द्वारम् ७ । ॥ सू० ८ ॥
टीका--अथ चतुर्थ लेश्याद्वारमधिकृत्य प्ररूपयितुमाह ‘सलेसे णं भंते ! जीवे किं आहारए अणाहारए ?' हे भदन्त ! सलेश्यः खलु जीवः किम् आहारको भवति ? किं वा अनाहारको भवति ? भगवानाह-गोयमा !' हे गौतम ! 'सिय आहारए सिय अणाहारए' सलेश्यो जीवः स्यात्-कदाचिद् आहारको भवति, स्यात्-कदाचिद् अनाहारको भवति, तत्र विग्रहगतौ केवलिसमुद्घाते शैलेश्यवस्थायाश्च अनाहारकः, तदन्यकाले चाहारकोऽवसेयः, ‘एवं जाव वेमाणिए' एवम् समुच्चयमले श्यजीवोक्तरीत्या यावत्-सलेश्यो नैरयिकासुरकुमारादि दश भवनपति पृथिवीकायिकायेकेन्द्रियविक लेन्द्रिय पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकदेवों में छह भग (माणकसाईसु मायाकसाईसु य देवनेरइएस्सु छन् भंगा) मान कषायी, माया कषायी, देवों और नारकों में छह भंग (अघसेसेस जीवेगिंदिय वजो तियभंगो) शेष जीव और एकेन्द्रिय के सिचाय में तीन भंग (अकसाई जहा नोसण्णी णोअसण्णी) अकषायी जैसे नोसंज्ञी-नोअसंज्ञी । सू० ८ ॥
टीकार्थ- अब चौथे लेश्याद्वार का निरूपण करने के लिए कहा जाता है--
गौतमस्वामी-हे भगवन् ! सलेक्ष्य अर्थात् लेश्यायान् जीय आहारक होता है या अनाहारक ? __भगवान-हे गौतम ! सलेश्य जीव कदाचित् आहारक और कदाचित् अनाहारक होता है। अर्थात विग्रहगति, केवलिसमुद्घात और शैलेशी अवस्था की अपेक्षा अनाहारक होता है और इन के अतिरिक्त अन्य अवस्थाओं में आहारक समझना चाहिए । इसी प्रकार अर्थात् समुच्चय जीव की तरह यायत नैरयिक, असुरकुमार आदि दश भवनपति, पृथ्वीकायिक आदि एकेन्द्रिय, छब्भगा) विशेष, वोभा छ म (माणकसईसु मायाकसाईसु य देवनेरइएसु छब्भ गा) भान ४ायी, भाया ४ायी, हेवो भने ना२ मा छ म (अवसेसेसु जीवें गिदियवज्जो तियभगो) शेष ७३ भने थेन्द्रियन सिवाय a] A समस. (अकसाई जहा नो सण्णी णो असण्णी) ५४५यी ना सही नो असशीनी म Mp47. ॥ सू० ८ ॥
ટીકર્થ-હવે ચેથા લેક્શદ્વારની પ્રરૂપણા કરવા માટે કહેવાય છે.
શ્રી ગૌતમસ્વામી–હે ભગવન્ ! સલેશ્ય અર્થાત્ વેશ્યાવાન જીવ આહારક હોય છે કે અનાહારક?
શ્રી ભગવાન–હે ગૌતમ ! સલેશ્ય જીવ કદાચિત આહારક અને કદાચિત અનહારક હોય છે. અર્થાત્ વિગ્રહગતિ, કેવલી સમુદ્દઘાત અને શેલેશી અવસ્થાની અપેક્ષાએ અનાહારક હોય છે અને એના સિવાયની અન્ય અવસ્થામાં આહારક સમજવા જોઈએ. એ જ પ્રકારે અર્થાત્ સમુચ્ચય સલેશ્ય જીવની જેમ યાવ-નરયિક-અસુરકુમાર આદિ દશ
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫