________________
५१२
प्रज्ञापनासूत्रे नीयं कर्म वेदयमानः कतिकर्मप्रकृतीबंधनानि ? भगवानाह-'गोयमा !' हे गौतम ! 'सत्तविह बंधए या, अट्ठविहबंधए या छव्यिहबंधर वा एगविहबंधए वा अबंधए वा' जोवो वेदनीयं कर्म वेदयमानः सप्तविधवन्धको वा अष्टविधबन्धको वा पइविधबन्धको या एकविधवन्धको या अबन्धको वा भवति, तत्र सयोगिकेवल्यपि उपशान्तमोहः क्षीणमोहश्चापि वेदनीयं कर्म वेदयमानः एकविधबन्धको भवति, सयोगिकेवलिनोऽपि वेदनीयोदयबन्धसम्भवात, अयोगिकेवली च अबन्धको भवति, अयोगिकेवलिनो योगाभावेन वेदनीयं कर्म वेदयमानस्यापि तद् बन्धासंभवात, “एवं मणू से वि' एवम्-समुच्चयजीवोकरीत्या मनुष्योऽपि वेदनीयं कर्म वेदयमानः सप्तविधबन्धको वा अष्टविधबन्धको वा षड्विधवन्धको वा एकविधबन्धको वा जीव कितनी कर्मप्रकृतियों का बन्ध करता है ?
भगवान्-हे गौतम । वेदनीयकर्म का वेदन करता हुआ जीव सात प्रकृ तियों का, आठ प्रकृतियों का, छह प्रकृतियों का, या एक प्रकृति का बन्धक होता है, अथवा अबंधक होता है। ___ तात्पर्य यह है कि सयोगि केवली, क्षीणमोह और उप शान्तमोह वेदनीय कर्म का बेदन करते हुए एक ही प्रकृति का बन्ध करते हैं, क्योंकि सयोगि केवली में भी वेदनीयकर्म का उदय और बन्ध पाया जाता है। अयोगि केवली अबंधक होते हैं। उन में वेदनीयकर्म का वेदन होता है मगर योग का अभाव होने के कारण उस का या अन्य किसी भी कर्म का बन्ध नहीं होता है।
समुच्चय जीव की तरह मनुष्य भी समझ लेना चाहिए । अर्थात् मनुष्य भी वेदनीयकर्म का वेदन करता हुआ कोई सात प्रकृतियों का बन्ध करता है, कोई आठ का बन्ध करता है, कोई छह का बन्ध करता है, कोई एक का बन्ध करता है और कोई अबंधक होता है।
શ્રી ગૌતમસ્વામી- હે ભગવન્! વેદનીયકર્મનું વેદન કરી રહેલા જીવ કેટલી કમ પ્રકૃતિયાને બન્ધ કરે છે?
શ્રી ભગવાન હે ગૌતમ! વેદનીયકમનું દાન કરી રહેલ જીવ સાત પ્રકૃતિને આઠ પ્રકૃતિને, છ પ્રકૃતિને એક પ્રકૃતિને બન્યક બને છે, અથવા અબંધક રહે છે.
તાત્પર્ય એ છે કે સગિ કેવલી, ક્ષીણમેહ અને ઉપશાન્તનેહ વેદનીયકર્મનું વેદન કરતો થકે એક જ પ્રકૃતિને બન્ધ કરે છે. કેમ કે સગિ કેવલીમાં પણ વેદનીયકર્મને ઉદય અને અન્ય મળે છે. અગી કેવલી અબન્ધક હોય છે. તેમનામાં વેદનીય કર્મનું વદન થાય છે પણ મને અભાવ હોવાના કારણે તેને અગર અન્ય કઈ પણ કર્મને બન્ધ થતું નથી.
સમુચ્ચય જીવની જેમ મનુષ્ય પણ સમજી લેવા જોઈએ. અર્થાત મનુષ્ય પણ વેદ નીય કર્મના વેતન કરતા છતાં કઈ સાત પ્રકૃતિને બન્ધ કરે છે. કેઈ એકને બન્ધ
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
