________________
४७४
प्रज्ञापनासूत्रे यदा च बहवो नैरयिका अष्टविधबन्धका भवन्ति, तदा तृतीयो भङ्गः, एतदेव भङ्गत्रयं दशस्वपि असुरकुमारादि भवनपतिषु भावनीयमित्यभिप्रायेणाह-‘एवं जाव थणियकुमारा' एवम् नैरयिकोक्तरीत्या यावद् असुरकुमाराः, नागकुमाराः, सवर्णकुमाराः, अग्निकुमाराः, विद्युत्कुमाराः, उदधिकुमाराः, द्वोपकुमाराः, दिक्कुमाराः, पवनकुमाराः, स्तनितकुमारा अपि ज्ञानावरणीयं कर्मबध्नन्तः सर्वेऽपि भवेयुः सप्तविश्बन्धकाच, अथवा बहवः सप्तविधवन्धकाश्च कश्चिदष्टविध. बन्धकश्च, अथवा सप्तविधवन्धकाश्च बहवो भवन्ति अष्टविधबन्धकाश्च बहवो भवन्ति इति भावः, गौतमः पृच्छति-'पुढविकाइया णं पुच्छा' हे भदन्त ! पृथविकायिकाः खलु ज्ञानावरणीयं कर्म बध्नन्तः कति कर्मप्रकृती बंधनन्ति ? इति पृच्छा, भगवानाह-'गोयमा !' हे गौतम ! 'सत्तविहबंधगा वि अट्टविहबंधगा वि' पृथिवीकाथिकाः ज्ञानावरणीय कर्म बध्नन्तः सप्तविध सात के बन्धक होते हैं, यह प्रथम भंग है । जब एक नारक आठ का बन्धक होता है और सब सात के, तब दूसरा भंग समझना चाहिए । जब बहुत से आठ के बन्धक होते हैं और बहुत से सात के तब तृतीय भंग होता है। ___ यही तीन भंग असुरकुमार आदि दश भवनपतियों में समझ लेने चाहिए, इस आशय को प्रकट करने के लिए कहा है-इसी प्रकार स्तनितकुमारों तक अर्थात् असुरकुमार, नागकुमार, सुवर्णकुमार, अग्निकुमार, विद्युत्कुमार, उदधि कुमार, दीपकुमार, दिवकुमार, पवनकुमार, स्तनितकुमार भी ज्ञानावरणीय कर्म को चांधते हुए सात प्रकृतियों के बन्धक होते हैं, बहत से सात के और एक आठ का बन्धक होता है, अथवा बहुत से सात के और बहुत-से आठ के बन्धक होते हैं।
गौतमस्वामी-हे भगवन् ! पृथ्वीकायिक जीव ज्ञानावरणीय कर्म को बांधते हुए कितनी कर्मप्रकृतियों को बांधते हैं ?
भगवान्-हे गौतम! पृथ्वीकायिक ज्ञानावरणीयकर्म को बांधते हए થાય છે આ પ્રથમ ભંગ થયે. જ્યારે એક નારક આઠને બંધક થાય છે અને બધા સાતના એ રીતે આ બીજો ભંગ સમજે જોઈએ. જ્યારે ઘણા બધા આઠના બંધક થાય છે અને ઘણું સાતના બન્ધક ત્યારે તૃતીય ભંગ બને છે. આજ ત્રણ ભંગ અસુરકુમાર આદિ દશ ભવનપતિમાં સમજી લેવા જોઈએ. આ આશયને પ્રગટ કરવા માટે કહેલું છે
એજ પ્રકારે સ્વનિતકુમાર સુધી અર્થાતુ અસુરકુમાર નાગકુમાર, સુવર્ણકુમાર, અગ્નિકુમાર, વિકુમાર, ઉદધિકુમાર, દ્વીપકુમાર, દિકુમાર પવનકુમાર, સ્વનિતકુમાર પણ જ્ઞાનાવરણીયકર્મને બાંધતા સાત પ્રકૃતિના બન્ધક બને છે. ઘણા સાતના અને એક આઠને બધેક થાય છે, અથવા ઘણા સાતના અને ઘણા આઠના બંધક થાય છે.
શ્રીગૌતમસ્વામી-હે ભગવન્! પૃથ્વીકાયિક જીવ જ્ઞાનાવરણીયકર્મને બાંધતાં કેટલી કર્મપ્રકૃતિને બાંધે છે.
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
