________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद २३ सू० १२ द्विन्द्रियादिकर्मबन्धस्थितिनिरूपणम् ४२१ गुण्य ते, असंज्ञिपश्चेन्द्रियाणां तत्प्ररूपणे पुनः सहस्रेण गुण्यते इति बोध्यम्, उक्तञ्च-'पणवी. सापनासा सयं सहस्सं च गुणकारो । कमतो विगल प्रसन्नीणं" इति, पञ्चविंशतिः पञ्चाशत् शतं सहसञ्चगुणकारः, क्रमेण विकलासंज्ञिनाम् ॥१॥ इति, 'सागरोवमपणवीसाए तिणि सत्तभागा पलिभोवमस्स असंखेज्जइभागेणं ऊणया' इत्यस्य गणितक्रमस्तु सागरोपमाणां पञ्चविंशते सप्तभि र्भागहरणे यल्लभ्यते तत त्रिगुणीकृत्य पल्योपमासंख्येयभागहीनं क्रियते इति, गौतमः पृच्छति- 'बेइं दियाणं भंते ! जीवा मिच्छत्तवेयणिजस्त किं बंधंति !' हे भदन्त ! द्वीन्द्रियाः खलु जीवाः मिथ्याखवेदनीयस्य कर्मणःकिम्-कियन्तं कालं बध्नन्ति ? भगवानाह-'गोयमा!' हे गौतम ! 'जहण्णेणं सागरोवमपणुवीसं पलिओयमस्स असंखेज इभागेणं ऊणयं' जघन्येन सागरोपमस्य पञ्चविंशतिः पल्योपमस्यासंख्येयभागोना 'उको सेणं तं चेव पडिपुण्णं बंधति' का बन्ध काल एकेन्द्रियों की अपेक्षा सौ गुणा होता है । असंज्ञी पंचेन्द्रियों की प्ररूपणा में एकेन्द्रियों की अपेक्षा सहस्रगुणित संख्या समझनी चाहिए। कहा भी है-“एकेन्द्रिय जीवों का जो बन्धकाल कहा गया है, उस से पच्चीसगुणा द्वीन्द्रियों का पचास गुणा त्रीन्द्रियों का सौ गुणा चतुरिन्द्रियोंका और सहस्त्रगुणा असंज्ञी पंचेन्द्रियों का कर्मबन्धकाल समझना चाहिए।"
पल्योपम का असंख्यातवां भाग कम पचीस सागरोपम के तीन-सात भाग का तात्पर्य यह है कि पच्चीस सागरोपम का सात से भाग करने पर जो संख्या लब्ध हो, उसे तिगुनी कर देना और उस में से पल्योपम का असंख्या. तवां भाग कम कर देना। ___ गौतमस्वामी-हे भगवन् ! द्वीन्द्रिय जीव मिथ्यात्ववेदनीय कर्म का बन्ध कितने काल का करते हैं ?
भगवान्-हे गौतम ! जघन्य पल्योपम का असंख्यातवां भाग कम पच्चीस सागरोपम का और उत्कृष्ट पूरे पच्चीस सागरोपम का बन्ध करते हैं । तिर्यंचायु
અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિની પ્રરૂપણામાં એકેન્દ્રિયેની અપેક્ષાએ, હજાર ગુણિત (હજારગણું) સંખ્યા સમજવી જોઈએ.
કહ્યું છે કે “એકેન્દ્રિય જીવોને જે બંધ કાળ કહેવામાં આવ્યું છે તેનાથી પચ્ચીસગણે દ્વિીન્દ્રિયને, પચાસગણ ત્રીદ્ધિને, ગણે ચતુરિદ્ધિનેય અને હજારગણે અસંજ્ઞી પંચન્દ્રિયને કર્મ-બંધકાળ સમજવું જોઈએ.’
પલ્યોપમને અસંખ્યાત ભાગ એ છ એવા પચ્ચીસ સાગરોપમના હૈં ભાગ-આનું તાત્પર્ય છે કે પચ્ચીસ સાગરોપમના સાત ભાગ કરવાથી જે સંખ્યા મળે છે તેને ત્રણગણી કરીદેવી, અને તેમાંથી પાપમને અસંખ્યાત ભાગ ઓછો કરી દે.
શ્રી ગૌતમરવામ-હે ભગવન્ ! દ્રિય જીવ મિથ્યાત્વ વેદનીય કર્મને બંધ કેટલા સમયને કરે છે?
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
