________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद २२ सू. १ क्रियास्वरूपनिरूपणम् प्राणातिपातादिक्रियां प्ररूपयितुमाह--'अस्थि णं भंते ! जीवाण परिग्गहेण किरिया कज्जइ ?' हे भदन्त ! अस्ति खलु संभवति तावत् जीवानां परिग्रहेण-स्वस्वामिभावतया मूध्यिवसायेन संपादिता क्रिया प्राणातिपातादिक्रिया किं क्रियते? भवति? भगवानाह--गोयमा !' हे गौतम ! 'हंता, अस्थि' हन्त--सत्यम, अस्ति-संभवति तावत् जीवानां परिग्रहाध्यवसायेन प्राणातिपातादि क्रिया भवति, गौतमः पृच्छति 'कम्हि णं भंते ! परिग्गहेण किरिया कज्जइ' ? हे भदन्त ! कस्मिन् खलु विषये जीवानां परिग्रहाध्यवसायेन प्राणातिपातादि क्रिया क्रियते ? भवति ? स्व-स्वामिभावेन मृस्विरूपपरिग्रहस्य जीवानामतिलोभात् सर्ववस्तुविषयतया संभवेन तदभिप्रायेणाह'गोयमा ! सबदव्वेसु' हे गौतम ! सर्वद्रव्येषु सकलवस्तुषु विषये जीवानामतिलोभेन परिग्रहाध्यवसायेन यथायोगं प्राणातिपातादिक्रिया यः संभवो भवति, ‘एवं नेरइयाणं ज्योतिष्कों और वैमानिकदेवों को भी चित्रादिगत रूपों और सौन्दर्य आदि विशिष्ट कामिनी आदि द्रव्यों के विषय में मैथुन का अध्यवसाय होने से क्रिया होती है।
अब परिग्रह के विषय में कहते हैं
श्रीगौतमस्वामी-हेभगवन् ! क्या परिग्रह से अर्थात् यह वस्तु मेरी है, इस प्रकार की भावना से उत्पन्न मुर्छा परिणाम से जीवोंको क्रिया लगती है ?
श्रीभगवान्-हे गौतम! हां, लगती है। परिग्रह के अध्यवसाय से क्रिया होती हैं। श्रीगौतमस्वामी-हे भगवन् ! किस विषय में परिग्रह से क्रिया होती हैं ?
श्रीभगवान्-हे गौतम ! स्वस्वामीभावसंबंध अर्थात् यह वस्तु भेरी है, मैं इसका अधिपति हूँ, इस प्रकार के संबंध के कारण जीवात्माओं में मीभाव उत्पन्न होता है । यह मूर्छाभाव लोभ के कारण सभी वस्तुओं में हो सकता है । इस अभिप्राय को प्रकट करने के लिए कहा गया है
हे गौतम ! सभी द्रव्यों में अतिलोभ के कारण परिग्रह का अध्यवसाय होने से क्रिया लगती है।
હવે પરિગ્રહના વિષયમાં કહે છે.
શ્રી ગૌતમસ્વામી-હે ભગવન! પરિગ્રહથી અર્થાત આ વસ્તુ મારી છે, એવા પ્રકારની ભાવનાથી ઉત્પન્ન મૂછ પરિણામથી જીવને ક્રિયા લાગે છે?
શ્રી ભગવાન-હે ગૌતમ ! હા લાગે છે. પરિગ્રહના અધ્યવસાયથી ક્રિયા લાગે છે ? શ્રી ગૌતમસ્વામી–હે ભગવાન ક્યા વિષયમાં પરિગ્રહથી કિયા થાય છે?
શ્રી ભગવાન–હે ગૌતમ ! સ્વસ્વામીભાવ સબન્ધ અથત આ વસ્તુ મારી છે, હં તેને માલિક છું. આવા પ્રકારના સબન્ધને કારણે જીમાં મૂછભાવ ઉત્પન્ન થાય છે. આ મૂછ ભાવ લેભના કારણે બધી વસ્તુઓમાં થઇ શકે છે. એ અભિપ્રાયને પ્રગટ કરવાને માટે કહેલું છે. કે હે ગૌતમ! બધા દ્રવ્યમાં અતિ લેભના કારણે પરિગ્રહને અધ્યવસાય થવાથી કિયા सागेछ.
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
