________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद २३ उ. २ सू० ८ कर्मप्रकृतिनिरूपणम् पुनः प्राणिशरीरेषु दुरभिगन्धः दुर्गन्ध उपजायते यथा लशुन पलाण्डुप्रभृतीनां तत् दुरभिगन्धनाम, गौतमः पृच्छति-'रसनामेणं पुच्छा' हे भदन्त ! रसनाम खलु कर्म कतिविधं प्रज्ञप्तम् ! इति पृच्छा, भगवानाह-'गोयमा !' हे गौतम ! 'पंचविहे पण्णत्ते' रसनाम पञ्चविधं प्रज्ञप्तम्, 'तं जहा-तित्तरसनामे जाव महुररसनामे' तद्यथा-तिक्तरसनाम १, यावत्-अम्लरसनाम २ कटुकरसनाम ३ कषायरसनाम ४ मधुररसनाम ५, तत्र यदुदयवशात् प्राणिशरीरेषु तिक्तो रस उपजायते यथा-मरिचादीनां (निम्बादीनां वा) तत् तिक्तरसनाम, एवं शेषरसनामेष्वपि भावनीयम्, गौतमः पृच्छति-'फासनामे णं पुच्छ।' हे भदन्त ! स्पर्शनाम खलु कर्म कतिविधं प्रज्ञप्तम् ? इति पृच्छा, भगवानाह-गोयमा !' हे गौतम ! 'अट्ठविहे पण्णत्ते' स्पर्शनाम अष्टविधं प्रज्ञप्तम् , 'तं जहा-कक्खडफासनामे जाव लहुयफासनामे' तद्यथा-कर्कशस्पर्शनाम १ यावत् मृदुस्पर्शनाम २ लघुस्पर्शनाम ३ गुरुस्पर्शनाम ४ स्निग्धस्पर्शनाम ५ रूक्षस्पर्शनाम ६ शीतस्पर्शनाम ७ उष्णस्पर्शनाम ८, तत्र यदुदयवशात् प्राणिशरीरेषु कर्कशः स्पर्श उपजायते यथा __भगवान्-हे गौतम ! रसनामकर्म पांच प्रकार का है' यथा-(१) तिक्तरस नामकर्म (२) अम्लरसनामकर्म (३) कटुकरसनामकर्म (४) कषायरसनामकर्म (२) मधुररसनामकर्म । जिस कर्म के उदय से प्राणियों के शरीर में तिक्तरस उत्पन्न होता है, जैसे मिर्च आदि के (अथवा नीम आदि के) शरीर में, यह तिक्तरसनामकर्म कहलाता है। इसी प्रकार शेष कथन का भी स्वरूप समझ लेना चाहिए।
गौतमस्वामी-हे भगवन् ! स्पर्शनामकर्म कितने प्रकार का कहा गया हैं ?
भगवन्-हे गौतम ! आठ प्रकार का कहा गया है, यथा (१) कर्कश. स्पर्शनामकर्म (२) मृदुस्पर्शनामकर्म (३) लघुस्पर्शनामकर्म (४) गुरुस्पर्शनामकर्म (५) स्निग्धस्पर्शनामकर्म (६) रूक्षस्पर्शनामकर्म (७) शीतस्पर्शनामकर्म (८) આદિના શરીરમાં.
શ્રીગૌતમસ્વામી–હે ભગવન્! રસનામકર્મ કેટલા પ્રકારનાં કહેલાં છે?
શ્રીભગવાન–હે ગૌતમ! રસનામકર્મ પાંચ પ્રકારનાં કહ્યાં છે, જેમ કે-(૧) તિક્ત२सनाम (२) अन्तरसनामाम (3) ९२सनामम (४) ४ायरसनाम भने (५) મધુરરસનામકર્મ.
જે કમના ઉદયથી પ્રાણિયોનાં શરીરમાં તિક્તરસ ઉત્પન્ન થાય છે, જેમ-મરચાં આદિના (અથવા લીંબડા વગેરેનાં શરીરમાં, તે તિક્તરસનામકર્મ કહેવાય છે, એ જ પ્રકારે બાકીનાનું પણ સ્વરૂપ સમજી લેવું જોઈએ.
શ્રી ગૌતમસ્વામી–હે ભગવન ! સ્પર્શનામકર્મ કેટલા પ્રકારનાં કહ્યાં છે?
શ્રી ભગવાન –હે ગૌતમ! આઠ પ્રકારનાં કહ્યાં છે. જેમ કે-(૧) કર્કશસ્પર્શનામકર્મ (२) भृ५ नामम (3) धुर५श नामम (४) शु३२५श नाम (५) स्नि५५श नामम
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
