________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद ३६ स० ११ छाद्मस्थिकसमुद्घातनिरूपणम् १०५९. 'गोयमा !' हे गौतम ! 'पंच छाउमत्थिया समुग्घाया पण्णत्ता' पश्च छानस्थिकाः समुद्घाता असुरकुमाराणां प्रज्ञप्ताः 'तं जहा-वेयणासमुग्घाए, कसायसमुग्घाए, मारतियसमुग्घाए, वेउव्वियसमग्याए, तेयगसमुग्घाए' तद्यथा-वेदनासमुद्घातः, कपायसमुद्घातः, मारणान्तिक समुद्घातः, वैक्रयसमुद्घातः, तैजससमुद्घातच, तथा च देवानां चतुर्दशपूर्वाधिगमाभावेन भवप्रत्ययाच्च तेषामाहारकलव्ध्यभायाद् आहारकसमुद्घातो न संभवति, किन्तु तेषां तेजोलब्धिसद्भावेन तैजससमुद्घातः संभवत्येय तस्माद असुरकुमाराणामपि देवविशेषत्वाद आहारकसमुद्घातयर्जिताः, शेषाः पञ्चसमुद्घाताः प्रदर्शिताः, इति भाषः, गौतमः पृच्छति'एगिदियविगलिंदियाणं पुच्छा एकेन्द्रियविकलेन्द्रियाणां कियन्तश्छादमस्थिकाःसमुद्घाताः प्रज्ञप्ताः ? इति पृच्छा. भगवानाह-'गोयमा !' हे गौतम ! 'तिणि छाउमत्थिया समुग्घाया पण्णत्ता' त्रयश्छाद्मस्थिकाः समुद्घाता एकेन्द्रियाणां वायुवर्जितानां विकलेन्द्रियाणाश्च ___ भगवान्-हे गौतम ! असुरकुमारों में पांच छानस्थिक ममुदघात होते है, यथा-(१) वेदनासमुद्घात (२) कषायसमुदघात (३) मारणान्तिकसमुदघात (४) क्रियसमुदघात और (५) तैजससमुदघात । देव चौदह पूर्थो के ज्ञाता नहीं होते अतः और भव के कारण से भी आहारकलब्धि से रहित होते हैं। इससे उनमें आहारकसमुदघात का संभव नहीं हैं। किन्तु तेजोलब्धि उनमें होती है, अतएव तैजससमुदघात तो संभव है। असुर कुमार भी देव हैं, अतएव आहारकसमुदघात के सिवाय शेष पांच छादस्थिक समुद्घात उनमें कहे गए हैं।
गौतमस्वामी-हैं भगवन् ! एकेन्द्रियों और विकलेन्द्रियों में छाद्मस्थिक समुद्घात कितने कहे हैं ?
भगवान्-हे गौतम ! एकेन्द्रियों और विकलेन्द्रियों में तीन छामस्थिक समुद्घात कहे हैं, वे इस प्रकार हैं- (१) वेदनासमुदघात (२) कषायसमदघात (३) मारणान्तिकसमुदघात । चायुकायिकको छोडकर एकेन्द्रियों में और विकले. नमः (१) यहनासमुद्धात (२) ५५ यसमुत्रात (3) भारतिसभुइधत(४) य. સમુદ્રઘાત (૫) તેજસસમુદ્રઘાત દેવ ચૌદપૂર્વના જ્ઞાતા નથી હતા તેથી અને ભાવના કારણે પણ આહારક લબ્ધિથી રહિત હોય છે તેથી તેમનામાં આહારક સમુદ્ઘ તત સંભવ નથી. પણ તેજલબ્ધિ તેમનામાં હોય છે, તેથી તેજસસમુઘાતને સંભવ છે, અસુરકુમાર પરણ દેવ છે, તેથી જ આહારકસમુઘાતના સિવાય શેષ પાંચ છાત્મકિ સમુઘાત તેમનામાં કહેલા છે.
શ્રી ગૌતમસ્વામી-હે ભગવન ! કેન્દ્રિય અને વિશ્લેન્દ્રિયે માં છાત્મચ્છિક સમુદ્રधात डेटा सा छ ?
શ્રી ભગવાન-હે! ગૌતમ ! એકેન્દ્રિ અને વિકલેન્દ્રિમાં ત્રણ છાસ્પિક સમુ धात हा छ, तसा मा ४२ ४-(१) बेहनासमुद्धात (२) ४षायसमुद्धात (3) મારણાંતિકસમુદ્દઘાત. વાયુકાપિકે સિવાય એકેન્દ્રિમાં અને વિકસેન્દ્રિમાં વૈકિપલબ્ધિ,
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫