________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद ३६ स० ९ कषायसमुद्घातनिरूपणम्
१०३९ दण्ड कक्रमेण प्रत्येकं नैरयि कादित्य वैमानिकत्यान्ते स्वपरभ्थाने लोभसमुद्घातविषया नैरयि. कादीना वैमानिकान्तानां षटूपश्चाशदधिकसहस्रसंख्यकालापा अवसेयाः, बहुत्वमधिकृत्याह'नेरइया णं भंते ! नेरइयत्ते केवइया कोहसमुग्घाया अईया ?' हे भदन्त ! नायिकाणां नैरयिकत्वे कियन्तः क्रोधसमुद्घाता अतीताः सन्ति ? भगवानाह-'गोयमा ! हे गौतम ! 'अर्णता' अनन्ताः क्रोधसमुद्घाता नैरयिकाणा नैरयिकत्वे अतीताः सन्ति अनन्तशो नैरयि. कत्यस्य सर्वजीवैः प्राप्तत्वात्, 'केवड्या पुरेक्खडा' कियन्तः क्रोध समुद्घाताः पुरस्कृता:अनागताः सन्ति ? भगवानाह-'गोयमा !' हे गौतम ! 'अणंता' अनन्ताः क्रोधसमुद्घाता नैरयिकाणा नैरयिकत्ये अनागताः सन्ति, 'एवं जाव वैमाणियत्ते' एवम्-नैरयिकत्ये इव यायद्-असुरकुमारादिस्व वैमानिकत्वान्ते च स्थपरस्थाने अतीताः क्रोधम मुदघाता अनन्ता: सन्ति, पृच्छासमयभाविनां मध्ये बहूनामनन्तशो नैरयिकत्वप्राप्तियोग्यत्त्यात्, ‘एवं सहाण नारकों से लेकर वैमानिक तक में चौबीसों दण्डकों की बक्तव्यता कहना चाहिए। ऐसा करने से एक हजार छप्पन आलापक होते हैं। यह सब कथन एकत्व की अपेक्षा से समझना चाहिए । अब बहुत्व की विवक्षा से कहते हैं
गौतमस्वामी-हे भगवन् ! नारकों के नारक पर्याय में अतीत क्रोधसमुद घात कितने हैं ?
भगवान्-हे गौतम ! नारकों के नारक पर्याय में अतीत क्रोधसमुद्घात अनन्त हैं, क्योंकि सब जीवों में अनन्त वार नारकपर्याय पाई है।
गोतमस्वामी-हे भगवन् भावी क्रोधसमुदघात कितने हैं ?
भगवान्-हे गौतम ! नारकों के नारकपर्याय में अनागत क्रोधसमुदधात अनन्त है।
इसी प्रकार नारकों के असुरकुमार-पर्याय में यावत् वैमानिकपर्याय में अतीत क्रोधसमुदघात अनन्त हैं और अनागत भी अनन्त हैं, क्योंकि पृच्छा के
વીસ દંડકની વક્તવ્યતા કહેવી જોઈએ. એમ કરવાથી એક હજાર છપ્પન આલાપક થાય છે. આ બધું કથન એકત્વની અપેક્ષાથી સમજવું જોઈએ.
હવે બહુત્વની વિવક્ષાથી કહે છે
શ્રી ગૌતમસ્વામી-હે ભગવન ! નારકોના નારપર્યાયમાં અતીત કે ધસબુદ્દઘાત ८॥ छ ?
શ્રી ભગવાન-હે ગૌતમ ! નારકના નાકપર્યાયમાં અતીત કોધસમુદુઘાત અનન્ત છે, કેમકે બધા એ અનન્તવાર નારકપર્યાય મેળવેલ છે.
શ્રી ગૌતમસ્વામી–હે ભગવન્! ભાવી ધસમુદુઘાત કેટલા થાય છે? શ્રી ભગવાન હે ગૌતમ ! નારકના નારકપર્યાયમાં ભાવી ધસમુદઘાત અનંત છે.
એ જ પ્રકારે નારકેના અસુરકુમાર પર્યાયમાં યાવત વૈમાનિક પર્યાયમાં અતીત ક્રોધસમુદ્દઘાત અનન્ત છે અને અનાગત પણ અનન્ત છે, કેમકે પૃચ્છાના સમયમાં રહેલા
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
