________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद ३६ २० ८ जीयवेदनादिसमुद्घाताल्पबहुत्यनिरूपणम् १०१७ भ्यमानत्यात् , अथ पूर्वोक्तमेपाल्पबहुत्य नैरयिकादिषु चतुर्विंशतिदण्डकक्रमेण प्ररूपयितु माह-' एएसि गं भंते ! नेरइयाणं वेयणासमुग्धाएणं कसायसमुम्पारणं मारणंतियसमुग्पारणं उब्धियसमुरघाएणं समोल्याणं असमोहयाण य कयरे कररेहिती अप्पा या बहुया वा तुल्ला या विसेसाहिया या ? ' हे भदन्त ! एतेषां खलु नैरयिकाणां वेदनासमुद् घातेन कषायससुद्धातेन मारणान्तिकसमुद्घातेन वैक्रियसमुद्घातेन समयहतानाम् असमवहतानाच मध्ये कतरे कतरेभ्योऽल्या या बहुका या तुल्या या विशेषाधिका वा भवन्ति ? भगवानाह-गोयमा ! ' हे गौतम ! 'सक्षस्योया नेरइया मारणंतियसमुग्याएणं समोहया' सर्वस्नोका नैरयिका मारणान्तिकसमुद्घातेन तमवहता भवन्ति, मरणकाले एव मारणान्तिकसमुद्घातस्य संभवेन तदन्य जीवन्नैरयिकराश्यपेक्षयाऽत्यल्पाना मरणेन मारणान्तिकसमुदघातश्च कतिपयानामेव म्रियमणानां भवति न तु सर्वेषाम् , उक्तञ्च-' समोहया वि मरंति अपेक्षा समुद्घात से रहित भी अकेले निगोदजीव ही असंख्यातगुणा पाए जाते हैं। समुच्चय जीवों की अपेक्षा पूर्वोक्त अल्प बहुत्व प्ररूपित करके अब नारक आदि चौथीसों दण्डकों में उसकी प्ररूपणा की जाती है
गौतमस्थामी-हे भगवन् ! वेदनासमुदघात से समयहत, कषायसमुद्घात से समयहत, मारणान्तिकसमुद्घात से समयहत, वैक्रियसमुद्घात से समबहत और असमयहत नारकों में कौन किससे अल्प, बहुत, तुल्य अथवा विशेषाधिक हैं ?
भगवान्-हे गौतम ! सब से कम नारक मारणान्तिकसमुद्घात से समवहत हैं, क्योंकि मारणान्तिकसमुद्घात मरण के समय ही होता है और मरनेवाले नारक जीवित नारकों की अपेक्षा अल्प ही होते हैं, और मरनेवालों में भी मारणान्तिकसमुद्घात वाले नारक अत्यल्प ही होते हैं, सब नहीं होते। कहा સમુઘાત, અને મારણાંતિક સમુઘાતથી સમવડત છની અપેક્ષાએ સમુદ્રઘાતથી રહિત એકલા નિગદ છવ જ અસંખ્યાત ગણા મળી આવેલા હોય છે.
સમુચ્ચય જીવેની અપેક્ષાએ પૂર્વોક્ત અલ્પ બહુવપ્રરૂપિત કરીને હવે નારક આદિ વીસે દંડકમાં તેમની પ્રરૂપણ કરાય છે- શ્રી ગૌતમસ્વામી–હે ભગવન્ ! વેદનાસમુઘાતથી સમહત કષાય સમુઘાતથી સમવહત, મારણાંતિકસમુઘાતથી સમવહત, વિક્રિયસમુદ્રઘાતથી સમહત અને અસમવહત નરકમાં કોણ કોનાથી અલ્પ, અધિક, તુલ્ય અથવા વિશેષાધિક છે?
શ્રી ભગવાન-હે ગૌતમ ! બધાથી ઓછા નારક મારણાંતિક સમુઘાતથી સમવહત છે, કેમકે મારણતિક સમુઘાતના સમયે જ થાય છે અને મરનારા નારક જીવિત નારકેની અપેક્ષાએ અલ્પ જ હોય છે અને મરનારાઓમાં પણ મારણુતિકસમુઘાતવાળા નારક અલ્પા જ હોય છે, બધા નથી હોતા.
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
