________________
६४
प्रज्ञापनासूत्रे पतयः पृथिवीकायिकायेकेन्द्रिया विकलेन्द्रियाः पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकाः मनुष्याः वानव्यन्तराः ज्योतिष्काः वैमानिकाच सलेश्या वक्तव्यास्तथा च यथा लेश्यादिविशेषण रहिता नैरयिकादयो नो समानाहारदयः प्रागुक्ता स्तथैव लेश्याविशेषणसहिता अपि नैरयिकादयो नो समानाहारादयो भवन्तीति वक्तव्या इत्यर्थः, अथ कृष्णादिषड्लेश्या विशिष्टान् पइदण्डकान् आहारादिपदैः प्ररूपयितुमाह-'केहस्लेसा णं भंते ! नेरइया सव्वे समाहारा पुच्छा' हे भदन्त ! कृष्णलेश्याः खलु नैरयिकाः सर्वे किं समानाहारवन्तो भवन्ति ? किं समशरीराः ? किं समोच्छवासनिःश्वासाः ? किं समर्माणः ? कि समवेदनाः ? किं समायुष्काः ? इति पृच्छा, भगवानाह-गोयमा !' हे गौतम ! 'जहा ओहिया' यथा औधिका:-समुच्चयाः, सामान्या:-विशेषणरहिता इत्यर्थः, नैरयिकाः आहारशरीरोच्छवासकर्मवर्ण लेश्यावेदना क्रियोषपाताभिधैः नवभिः पदैः प्रतिपादितास्तथैव कृष्णलेश्या नैरयिका अपि वक्तव्याः किन्तु निकों का कथन भी समझलेना चाहिए। तात्पर्य यह है कि जैसे लेश्यादि विशेषण से रहित अर्थात् सामान्य नारक आदि समान आहारवाले नहीं हैं, यह पहले कहा गया है, उसी प्रकार लेश्या विशेषण से विशिष्ट अर्थात् सलेश्य नारक आदि भी समान आहार आदि वाले नहीं होते। ____ अब कृष्ण आदि छह लेश्याओं से विशिष्ट छह दंडकों की आहार आदि पदों के साथ प्ररूपणा की जाती है
गौतमस्वामी-हे भगवन् ! क्या कृष्णलेश्यावाले सभी नारकसमान आहार वाले होते हैं ? क्या समान शरीर वाले होते हैं ? समान उच्छ्वास-निश्वास वाले होते हैं ? समान कर्मचाले, समान वेदनावाले और समान आयुवाले होते हैं ?
भगवान्-हे गौतम ! जैसे औधिक अर्थात् सामान्य नारकों का आहार, शरीर, उच्छ्वास-निश्वास, कर्म, वर्ण, लेश्या, वेदना, किया और उपपात, इन नौ पदों द्वारा प्रतिपादन किया गया है, उसी प्रकार कृष्णलेश्या वाले नारकों જોઈએ. તાત્પર્ય એ છે કે જેવાં લેહ્યાદિ વિશેષણથી રહિત અર્થાત્ સામાન્ય નારક આદિ સમાન આહારવાળા નથી, એ પહેલાં કહેલું છે, એજ પ્રકારે લેશ્યા વિશેષણથી વિશિષ્ટ અર્થાત સલેશ્ય નારક આદિ પણ સમાન આહાર આદિવાળા નથી હોતા.
- હવે કૃષ્ણ આદિ છ લેશ્યાઓથી વિશિષ્ટ છ દંડકના આહાર આદિ પદની સાથે પ્રરૂપણ કરાય છે–
શ્રી ગૌતમસ્વામી-હે ભગવન ! શું કૃષ્ણલેશ્યાવાળા બધા નારક સમાન આહારવાળા હિય છે? શું સમાન શરીરવાળા હોય છે? સમાન ઉચ્છવાસ નિશ્વાસવાળા હોય છે ? સમાન કર્મવાળા, સમાન વેદનાવાળા અને સમાન આયુવાળા હોય છે?
શ્રી ભગવાન – ગૌતમ! જેમ ઔધિક અર્થાત્ સામાન્ય નારકના આહાર, શરીર, ઉચ્છવાસ નિઃશ્વાસ, કર્મ, વર્ણ, વેશ્યા, વેદના, ક્રિયા અને ઉપપત, આ નવ પદે દ્વારા
श्री. प्रशान। सूत्र:४
