________________
प्रबोधिनी टीका पद २१ सू० ६ वैक्रियशरीरसंस्थाननिरूपणम्
सरसणं भंते ! के महालिया सरीरोगाहणा पण्णत्ता ?' हे भदन्त ! मनुष्यपञ्चेन्द्रियवैक्रियशरीरस्य किं महालया - कियद् विस्तारा शरीरावगाहना प्रज्ञप्ता ? भगवानाह - ' गोयमा !" हे गौतम ! 'जहodi अंगुलस्स संखेज्जइ भागं, उक्कोसेणं सातिरेगं जोयणसय सहस्स' जघन्येन अङ्गुलस्य संख्येयभागमात्रम् उत्कृष्टेन सातिरेकं योजनशतसहस्रं यावद् मनुष्यपश्चेन्द्रियवैक्रियशरीरस्य शरीरावगाहना प्रज्ञता, विष्णुकुमारादीनां तथा प्रतीतेः, गौतमः पृच्छति - 'असुरकुमारभवणवासिदेव पंचेंदियवेउब्वियसरीरस्स णं भंते ! के महालया सरीरोगाहणा पण्णत्ता ?' हे भदन्त ! असुरकुमार भवनवासिदेवपञ्चेन्द्रियवैक्रियशरीरस्य खलु किं महालया - कियद् विस्तारा शरीरावगाहना प्रज्ञप्ता ? भगवानाह - 'गोयमा !' हे गौतम ! 'असुरकुमाराणां देवा दुविहा सरीरोगाहणा पण्णत्ता' असुरकुमाराणां देवानां द्विविधा शरीरावगाहना प्रज्ञप्ता 'तं जहा - भवधारणिज्जा य उत्तरवेउच्चियाय' तद्यथा - भवधारणीया च उत्तरखैक्रियाचासुरकुमाराणां शरीरावगाहना प्रज्ञप्ता ' तत्थ णं जा सा भवधारणिज्जा सा जहणेणं अंगुलस्स असंखेज्जइभागं, उक्कोसेणं सच रयणीओ' तत्र खलु भवधारणीयोत्तरवैक्रियामध्येयाऽसौ
७२९
tatara - हे भगवन् ! मनुष्य पंचेन्द्रिय के वैक्रिय शरीर की अवगाहना कितनी बडी कही गई है ?
भगवान् - हे गौतम! मनुष्य पंचेन्द्रिय के वैक्रियशरीर की जघन्य अवगाहना अंगुल के संख्यातभाग मात्र की तथा उत्कृष्ट कुछ अधिक एक लाख योजन की कही है । विष्णुकुमार आदि की इतनी अवगाहना प्रतीत है ।
गौतमस्वामी - भगवन् ! असुर कुमार भवनवासी देवों पंचेन्द्रियों के वैक्रिय शरीर की अवगाहना कितनी बडी कही है ?
भगवान् हे गौतम! असुर कुमार देवों की शरीरावगाहना दो प्रकार की कही है, वह इस प्रकार है - अवधारणीय और उत्तर वैक्रिय । इन दोनों प्रकार की अवगाहनाओं में जो भवधारणीय शरीरावगाहना है, वह जघन्य अंगुल के
શ્રીગૌતમસ્વામી-હે ભગવન્ ! મનુષ્ય પાંચેન્દ્રિયના વૈક્રિય શરીરની અવગાહના કેટલી મેાટી કહેવાયેલી છે?
શ્રીભગવાન-હે ગૌતમ ! મનુષ્ય પાંચેન્દ્રિયના વૈક્રિયશરીરની જઘન્ય અવગાહના અંશુલના સંખ્યાત ભાગમાત્રની તથા ઉત્કૃષ્ટ કાંઇક અધિક એક લાખ ચેાજનની કહી છે. વિષ્ણુકુમાર આદિની આટલી અવગાડુના પ્રતીત છે.
શ્રીગૌતમ સ્વામી–ડે ભગવન્ ! અસુરકુમાર ભવનવાસી દેવ પાંચેન્દ્રિયાની વૈક્રિય શરીરની અવગાહના કૈટલી માટી કહી છે ?
શ્રીભગવાન્—હે ગૌતમ ! સુરકુમાર દેવાની શરીરાવગાહના એ પ્રકારની કહી છે, તે આ પ્રકારે-ભવધારણીય અને ઉત્તરવૈક્રિય આ બન્ને પ્રકારની અવગાહનાઓમાં જે ભવધારણીય શરીરાવગાડુના છે, તે જઘન્ય આંગળના અસંખ્યાતમા ભાગની છે અને ઉત્કૃષ્ટ સાત
प्र० ९२
श्री प्रज्ञापना सूत्र : ४