________________
५४६
प्रज्ञापनासूत्रे असुरकुमारे वानव्यन्तरो ज्योतिष्को वैमानिपश्च यथा असुरकुमारो नैरयिकादि चतुर्विंशतिदण्डकक्रमेण यथा योग्यमुत्पादविषयतया प्रतिपादित स्तथैव प्रतिपादनीयः, तथा च यथा असुरकुमारा नैरयिकेषु नोत्पद्यन्ते असु कुमारादिषु च नोत्पद्यन्ते पृथिवीकायिकाप्कायिकवनस्पतिकायिकेषु उत्पद्यन्त तेजोवायुकायिक विकलेन्द्रियेषु नोत्पद्यन्ते पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकमनुष्यवानव्यन्तरज्योतिष्कवैमानिकेषु नोत्पद्यन्ते तथैव यथायोग्यं क्वचिदुत्पद्यन्ते क्वचिन्नेति भावः । चतुर्थ द्वार साप्तम् ।। सू० ६ ॥
पञ्चमतीर्थकरत्वद्वारवक्तव्यता। मलम्-रयणप्पभापुढवीनेरइए णं भंते ! रयणप्पभापुढयीनेरइएहितो अणंतरं उबट्टित्ता तित्थगरत्तं लभेज्जा? गोयमा ! अस्थेगइए लभेज्जा, अत्थेगइए णो लभेज्जा, से केणटेणं भते ! एवंवुच्चइ अस्थगइए लभेज्जा, अत्थेगइए णो लभेजा ? गोयमा । जस्स णं रयणप्पभापुढवीनेरइयस्त तित्थगरनामगोयाई कम्माइं बद्धाइं पुवाइं निधत्ताई कडाई पुट्ठवियाई निविटाई अभिनिविटाई अभिसमन्नागयाइं उदिनाई णो उपतिथंच और मनुष्य चौवीसों दंडकों में उत्पन्न होते हैं, ऐसा कहना चाहिए। वानव्यन्तर, ज्योतिष्क और वैमानिक का उत्पाद इसी प्रकार है जैसा चौवीसों दंडकों में असुरकुमार का उत्पाद कहा है। अभिप्राय यह हुआ कि जैसे असुर कुमार नारकों में उत्पन्न नहीं होते और असुरकुमार आदि में भी उत्पन्न नहीं होते, पृथ्वीकायिक अप्कायिक और वनस्पतिकायिकों में उत्पन्न होते है, तेज स्कायिको, वायुकायिको और विकलेन्द्रियों में उत्पन्न नहीं होते, पंचेन्द्रिय तिर्यंचयोनिको मनुष्यों, वानव्यन्तरों; ज्योतिको और वैमानिकों में नहीं उत्पन्न होते. इसी प्रकार वानव्यन्तर आदि भी यथायोग्य नही उत्पन्न होते हैं, कहीं कहीं उत्पन्न होते हैं।
चतुर्थ द्वार समाप्त મનુષ્ય ચીસ દંડકમાં ઉત્પન્ન થાય છે એમ કહેવું જોઈએવાનવ્યન્તર, જ્યાતિષ્ક અને વિમાનિક ને ઉત્પાદ એજ પ્રકારે છે જે ચોવીસે દંડકમાં અસુરકુમાર ન ઉત્પાદ કહ્યો છે. અભિપ્રાય એ થયો કે જેવા અસુરકુમાર નારકમાં ઉત્પન નથી થતા અને અસુરકુમાર આદિ માં પણ ઉત્પન્ન નથી થતા, પૃથ્વી કાયિક, અકાયિક અને વનસ્પતિકાયિકમાં ઉત્પન્ન થાય છે, તેજસ્કાયિક, વાયુકાયિક અને વિકલેન્દ્રિમાં ઉત્પન નથી થતા, પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ યુનિક મનુષ્ય વાતવ્યન્તરે, તિષ્ક અને વૈમાનિકમાં નથી ઉત્પન્ન થતા, એજ પ્રકારે વાવ્યતર આદિ પણ યથાયોગ્ય રીતે કયાંક ઉત્પન્ન થાય છે અને કયાંક નથી ઉત્પન્ન થતા.
ચતુર્થકાર સમાપ્ત
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૪
