________________
४७२
प्रज्ञापनासूत्रे 'असण्णी पुच्छ।' हे भदन्त ! असंज्ञी खलु असंज्ञित्वपर्यायविशिष्टः सन् कियत्कालपर्यन्तं निरन्तरमवतिष्ठते ? इति पृच्छा; भगवानाह-'गोयमा !" हे गौतम ! 'जहण्णेणं अंतोमुहुत्तं उक्कोसेणे वणस्सइकालो' जघन्येन अन्तर्मुहूर्तम्, उत्कृष्टेन वनस्पतिकाल:-अनन्तकालं यावदित्यर्थः असंज्ञी असंज्ञित्वपर्यायविशिष्टः सन् निरन्तरमवतिष्ठते तथाच कश्चिज्जन्तुः संज्ञिभ्य उदवृत्त्यासंज्ञिषु उत्पद्यते तत्र चान्तमुहर्तमवस्थाय पुनरपि संज्ञिषु उत्पद्यते तदपेक्षया जघन्येन अन्तर्मुहूर्तमवसे यम्, उत्कृष्टेन तु वनस्पतिकायस्यापि असंज्ञिग्रहणेन ग्रहणाद् वनस्पतिकालात्मकानन्तकालोऽबसेयः, गौतमः पृच्छति-'नो सण्णी नो असण्णी णं पुच्छा' हे भदन्त ! नो संज्ञी नो असंज्ञी खलु नो संज्ञित्व नो असंज्ञित्वपर्यायविशिष्टः सन् कियत्कालपर्यन्तं निरन्तरमवतिष्ठते ? इति पृच्छा, भगवानाह-'गोयमा !" हे गौतम ! 'साईए अपज्जवसिए' सादिकोऽपर्यवसितो नो संज्ञी नो असंज्ञी भवति, सच सिद्धएवेति भावः, सौ पृथक्त्व सागरोपम स्पष्ट ही है। ____ गौतमस्वामी-हे भगवन् ! असंज्ञी जीव असंज्ञी पर्याय वाला लगातार कितने काल तक रहता है ? ।
भगवान्-हे गौतम ! जघन्य अन्तर्मुहर्त तक और उत्कृष्ट वनस्पति काल तक असंझीजीच निरन्तर असंज्ञी पर्याय से युक्त रहता है ! जब कोई जीच संज्ञियों में से निकल कर असंज्ञी पर्याय में जन्म लेता है और यहां अन्तर्मुहर्त ठहर कर पुनः संज्ञी पर्याय में उत्पन्न हो जाता है, उस समय वह अन्तर्मुहूर्त तक ही असंज्ञी पर्याय से युक्त रहता है। उत्कृष्ट वनस्पति काल स्पष्ट ही हैं, क्योंकि वनस्पति काय भी असंज्ञी है ___ गौतमस्वामी-हे भगवन् ! नोसंज्ञी नो असंज्ञी जीव कितने काल तक नो संज्ञी नो असंज्ञी रहता है ? જીવીત રહીને પછી અસંજ્ઞી પર્યાયમાં ઉત્પન્ન થઈ જાય છે, ત્યારે તે અન્તર્મુહૂર્ત જ સંજ્ઞી અવસ્થામાં રહે છે. ઉત્કૃષ્ટ કિંચિત્કાળ સો પૃથકત્વ સાગરેપમ સ્પષ્ટ જ છે.
શ્રી ગૌતમસ્વામી-હે ભગવન ! અસંસી જીવ અસંજ્ઞ પર્યાયવાળા નિરન્તર કેટલા કાળ સુધી રહે છે ?
શ્રી ભગવાન -હે ગૌતમ! જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત સુધી અને ઉત્કૃષ્ટ વનસ્પતિકાળ સુધી અસંગી જીવ નિરન્તર અસંજ્ઞી પર્યાયથી યુક્ત રહે છે જ્યારે કઈ જીવ સંશિયામાંથી નિકળીને અસંજ્ઞી પર્યાયમાં જન્મ લે છે અને ત્યાં અન્તર્મુહૂર્ત રહીને પુનઃ સંજ્ઞી પર્યાયમાં ઉત્પન્ન થઈ જાય છે, તે સમયે તે અન્તર્મુહૂર્ત સુધી જ અસંજ્ઞી પર્યાયથી યુક્ત રહે છે. ઉ કૃષ્ણ વનસ્પતિકાલ સ્પષ્ટ જ છે, કેમકે વનસ્પતિકાલ પણ અસંજ્ઞી છે.
શ્રી ગૌતમસ્વામી–ભગવન્! ને સંજ્ઞી ને અસંસી જીવ કેટલા કાળ સુધી ની સંજ્ઞા ને અસંજ્ઞીપણમાં રહે છે?
श्री. प्रशान। सूत्र:४
