________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद १६ सू. २ जीवप्रयोगनिरूपणम्
ज्योतिष्कवैमानिकानां यथा नैरयिकाणाम् ।
टीका- अथ पूर्वोक्तान् पञ्चदशप्रयोगान् जीवादिस्थानेषु प्ररूपयितुमाह- 'जीवाणं भंते । कवि योगे पण्णत्ते ?' हे भदन्त ! जीवानां कतिविधः प्रयोगः प्रज्ञप्तः ? भगवानाह - 'गोयमा !' हे गौतम! 'पण्णरसविहे पओगे पण्णत्ते' जीवानां पञ्चदशविधः प्रयोगः प्रज्ञप्तः, समुच्चयजीवापेक्षया सर्वदैव पञ्चदशानामपि प्रयोगाणामुपलभ्यमानत्वात् 'सचमणप्पओगे जाव कम्मासरीरकायप्पओगे' सत्यमनःप्रयोगो यावद्-असत्यमनः प्रयोगः, सत्यमृषामनः प्रयोगः, असत्यामृषामनः प्रयोगः, सत्यवचःप्रयोगः, असत्यवचः प्रयोगः, सत्यमृषावचः प्रयोगः, असत्यामृषावचः प्रयोगः, औदारिकशरीरकायप्रयोगः, औदारिकमिश्रशरीरकायपओगे पण्णत्ते) हे गौतम ! पन्द्रह प्रकार का प्रयोग कहा है (तं जहा) वह इस प्रकार ( सच्च मणप्पओगे) सत्यमनः प्रयोग (जाव कम्मासरीरकायप्पओगे) यावत् कार्मणशरीर काय प्रयोग
८१९
( वाणमंतर जोइसियवेमाणियाणं) वानव्यन्तर, ज्योतिष्क, वैमानिको का (जहा नेरइयाणं) जैसे नारकों का
टीकार्थ- अब पूर्वोक्त प्रन्द्रह प्रयोगों का जीव आदि स्थानों में प्ररूपण किया जाता है
गौतम स्वामी प्रश्न करते हैं-हे भगवन् ! जीवों के प्रयोग कितने प्रकार के कहे हैं ?
भगवन - हे गौतम! जीवों के प्रयोग पन्द्रह प्रकार के कहे हैं, क्योंकि समुच्चय जीवों की अपेक्षा से सदैव पन्द्रहों प्रयोग कहे जाते हैं । वे प्रयोग इस प्रकार हैं - ( १ ) सत्यमनः प्रयोग ( २ ) असत्यमनः प्रयोग (३) सत्यमृषामनः प्रयोग (४) असत्यामृषामनः प्रयोग, (५) सत्यवचन प्रयोग, (६) असत्यवचन प्रयोग, (७) सत्यमृषावचन प्रयोग (८) असत्यामृषावचन प्रयोग (९) औदारिकपण्णत्ते ) हे गौतम! हर प्रहारना प्रयोग ह्या छे ( तं जहा ) ते या अरे ( सच्चमणप्पओगे) सत्य भनः प्रयोग ( जाव कम्मासरीरकायप्पओगे ) यावत् अर्भशु शरीर प्राय प्रयोग ) ( वाणमंतरजोइसियवेम।णियाणं ) वानव्यन्तर, ज्योतिष्णु वैभानिना ( जहा नेरइयाणं ) જેવા નારકાના
ટીકા : હવે પૂર્વોક્ત પંદર પ્રયાગાતું જીવ આદિ સ્થાનામાં પ્રરૂપણ કરાય છે શ્રી ગૌતમસ્વામી પ્રશ્ન કરે છે-ભગવન્ ! જીવાના પ્રયોગ કેટલા પ્રકારના કહ્યા છે ?
શ્રી ભગવાન્ હે ગૌતમ ! જીવાના પ્રયોગ પંદર પ્રકારના છે, કેમકે સમુચ્ચય જીવાની અપેક્ષાએ સદૈવ પંદર પ્રયેગ કહેલા છે. તે પ્રયોગો આ પ્રકારે છે :~~~~
(१) सत्य भनः प्रयोग (२) असत्य भनः प्रयोग (3) सत्य भूषा भनः प्रयोग (४) असत्या भूषा भनुः प्रयोग (4) सत्य वयन प्रयोग (६) असत्य वयन प्रयोग (७)
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૩
