________________
प्रज्ञापनासूत्रे कानां बद्धानि अनन्तानि सन्ति, वनस्पतिकायिकानामनन्तत्वात्, ‘एगमेगस्स णं भंते ! नेरइयस्स नेरइयत्ते केवइया भाविदिया अतीता? हे भदन्त ! एकैकस्य खलु नैरयिकस्य नरयिकत्वे-नरकभवावस्थायां कियन्ति भावेन्द्रियाणि अतीतानि सन्ति ? 'गोयमा ! अणंता' हे गौतम ! अनन्तानि भावेन्द्रियाणि अतीतानि सन्ति, 'बदल्लगा?' कियन्ति भावेन्द्रियाणि बद्धानि सन्ति ? 'पंच' पञ्च भावेन्द्रियाणि बद्धानि सन्ति, 'पुरेक्खडा कस्स वि अस्थि कस्स वि नत्थि' पुरस्कृतानि-अनागतानि भावेन्द्रियाणि कस्यापि नैरयिकस्य नैरयिकले सन्ति कस्यापि न सन्ति, 'जस्स अस्थि पंच वा, दस वा, पण्णरस वा, संखेज्जा वा, असंखेज्जा वा, अणंता वा' यस्य नैरयिकस्य नैरयिकत्वे पूरस्कृतानि भावेन्द्रियाणि सन्ति अनन्त हैं, क्योंकि वनस्पतिकायिक जीव अनन्त होते हैं।
गौतमस्वामी-हे भगवन् ! एक-एक नारक की नरकभव की अवस्था में अतीत भावेन्द्रियां कितनी हैं?
भगवान्-हे गौतम ! अनन्त अतीत भावेन्द्रियां हैं। गौतमस्वामी-हे भगवन! बद्ध कितनी हैं? भगवान्-हे गौतम ! एक-एक नारक की बद्ध भावेन्द्रियां पांच होती हैं। गौतमस्वामी-हे भगवन् ! अनागत भावेन्द्रियां कितनी हैं ?
भगवान्-हे गौतम ! किसी नारक की नारक रूप में भावी भावेन्द्रियां होती हैं, किसी की नहीं होती। अर्थात् जो नारक नरक से निकल कर अन्य गति में उत्पन्न हो कर पुनः नरक में उत्पन्न होने वाला हैं, उसकी नारकपने भावी भावेन्द्रियां होती हैं, किन्तु जिस जीव का वर्तमान नारकभव अन्तिम है, अर्थात् जो नरक से निकल कर फिर कभी नरकमें उत्पन्न नहीं होगा, उसकी नारक रूप કાયિકના જીવ અનન્ત હોય છે.
શ્રી ગૌતમસ્વામી–હે ભગવન્ ! એક એક નારકની નરકભવની અવસ્થામાં અતીત ભાવેન્દ્રિય કેટલી છે?
શ્રી ભગવન–હે ગૌતમ ! અનન્ત અતીત ભાવેન્દ્રિય છે. શ્રી ગૌતમસ્વામી–હે ભગવત્ બદ્ધ કેટલી છે? શ્રી ભગવાન-હે ગૌતમ ! એક એક નારકની બદ્ધ ભાવેન્દ્રિો પાંચ હોય છે. શ્રી ગૌતમસ્વામી-હે ભગવન્! અનાગત ભાવેન્દ્રિય કેટલી છે?
શ્રી ભગવાન્ –હે ગૌતમ ! કેઈ નારકની નારક રૂપમાં ભાવી ભાવેન્દ્રિય હોય છે, કેઈની નથી લેતી અર્થાત્ જે નારક નરકમાંથી નિકળીને અન્યગતિમાં ઉત્પન્ન થઈને પુનઃ નારકમાં ઉત્પન્ન થનાર છે, તેની નકપણે ભાવી ભાવેન્દ્રિ હોય છે. કિન્તુ જે જીવને વર્તમાન નારક ભવ અન્તિમ છે, અર્થાત જે નરકમાંથી નીકળીને ફરી કયારેય નરકમાં ઉત્પન્ન નથી થતું, તેની નરક રૂપમાં ભાવી ભાવેન્દ્રિત નથી હોતી. જેની છે
श्री प्रशान। सूत्र : 3
