________________
प्रमैयबोधिनी टीका पद १५ खू० १० इन्द्रियादिनिरूपणम् केवइया दविदिया अतीता?' हे भदन्त ! एकैकस्य खलु नैरयिकस्य कियन्ति द्रव्येन्द्रियाणि अती नि-व्यतिक्रान्तानि ? 'गोयमा !'-हे गौतम ! 'अणंता'-अनन्तानि द्रव्येन्द्रियाणि अतीतानि 'केवइया बद्धेल्लगा?'-कियन्ति द्रव्येन्द्रियाणि-वर्तमानकाले बद्धानि सन्ति ? 'गोयमा !' हे गौतम ! 'अट्ट' अष्टौ वर्तमानकाले द्रव्येन्द्रियाणि बद्धानि भवन्ति, 'केवइया पुरेक्खडा ?' कियन्ति द्रव्येन्द्रियाणि पुरस्कृतानि-भाविकाले-संभन्त्स्यन्ते ? बद्धानि भविष्यन्तीति भावः ? 'गोयमा !' गौतम ! 'अट्टवा, सोलस वा, सत्तरस वा, संखेज्जा वा, असं खेज्जावा, अणंता वा'-अष्टौ वा पोडश वा, लसदश वा, संख्येयानि वा, असंख्येयानि वा, अन. न्तानि वा, द्रव्येन्द्रियाणि बद्धानि भविष्यन्ति, तत्र यो नैरयिकः उत्तरभवे मनुष्यत्वं प्राप्य सेत्स्यति तस्य मनुष्यभवसम्बन्धीनि अष्टौ द्रव्येन्द्रियाणि भविष्यन्ति, यस्तु नैरयिका; उत्तरभवे पश्चन्द्रियति यग्योनित्वं प्राप्य तत उद्वर्तनानन्तरं मनुष्येषु गत्वा सेत्स्यति तस्य तिर्यग्भवसम्बन्धीनि अष्टौ, मनुष्यभवसम्बन्धीनि चाष्टाविति सम्मिल्य षोडश, वास्तु नरकादुद्वर्तनानन्तरं पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनित्वं सम्प्राप्य तदनन्तरमेकस्मिन् पृथिवीकायिकादि भवे समुत्पद्य मनुष्येषु
गौतमस्वामी-हे भगवन् ! एक-एक नारक की अतीत अर्थात् भूतकालीन द्रव्येन्द्रियां कितनी हैं ?
भगवान-हे गौतम ! अनन्त द्रव्येन्द्रियां अतीत हैं। गौतमस्वामी-हे भगवन् ! बद्ध अर्थात् वर्तमान में प्राप्त द्रव्येन्द्रियां कितनी हैं ? भगवान्-गौतम ! बद्ध द्रव्येन्द्रियां आठ होती हैं।
गौतमस्वामी-हे भगवन् ! पुरस्कृत अर्थात् अगामी काल में होने वाली द्रव्येन्द्रियां कितनी हैं ?
भगवान्-गौतम ! आठ, सोलह, सत्तरह, संख्यात, असंख्यात अथवा अनन्त होंगी। जो नारक अगले भव में मनुष्यपर्याय प्राप्त करके सिद्ध हो जायगा, उसकी मनुष्यभव संबंधी आठ ही द्रव्येन्द्रियां होगी । जो नारक नरक से निकल
શ્રી ગૌતમસ્વામ- હે ભગવન એક એક નારકની અતીત અર્થાત્ ભૂતકાલીન દ્રવ્યન્દ્રિય કેટલી છે?
શ્રી ભગવાન-હે ગૌતમ! અનંત દ્રવ્યેન્દ્રિય અતીત કાળની છે. શ્રી ગૌમતસ્વામી–હે ભગવન બદ્ધ અર્થાત્ વર્તમાનમાં પ્રાપ્ત દ્રવ્યેન્દ્રિય કેટલી ? શ્રી ભગવાન–હે ગૌતમ ! બદ્ધ દ્રવ્યેન્દ્રિય આઠ હોય છે
શ્રી ગૌતમસ્વામી-હે ભગવન્! પુરસ્કૃત અર્થાત્ અગામી કાળમાં થનારી દ્રવ્યેન્દ્રિ टमी छ ?
શ્રી ભગવાન –હે ગૌતમ ! આઠ, સેળ, સત્તર, સંખ્યાત અસંખ્યાત. અથવા અનન્ત હશે, જે નારક આગલા ભવમાં મનુષ્ય પર્યાય પ્રાપ્ત કરીને સિદ્ધ થઈ જશે તેની મનુષ્ય ભવ સમ્બન્ધી આઠ જ ચેન્દ્રિયે થશે. જે નારક નરકમાંથી નિકળીને પંચેન્દ્રિય તિર્યચ
श्री प्रशान। सूत्र : 3