________________
प्रज्ञापनालने
श्यामा तु दिवा छाया अभावरगता निशितु कालाभा। सैव भास्वरगता स्वदेहवर्णा ज्ञातव्या ॥१॥ ये आदशस्यान्तदेहावयवा भवन्ति संक्रान्ताः। तेषां तत्रोपलम्भः प्रकाशयोगात् नेतरेषाम् ॥२।। इति, ‘एवं एएणं अभिलावेणं असि मणिं दुद्धं पाणं तेल्लं फाणियं वसं' एवम्आदर्शमिव, एतेन-पूर्वोक्तेन आमिलापेन-आलापक्रमेण असिम्, मणिम् - पद्मरागादिकम्, दुग्धम्, पानीयम्, तैलम्, फाणितम्-मस्यण्डीम् 'राव' इति भाषा प्रसिद्धम्, वसाम्-चीम्, प्रेक्षमाणो मनुष्यः किम् असिप्रभृति प्रेक्षते ? किम्वा आत्मानम्-स्वशरीरं प्रेक्षते ? किम्वा प्रतिभागम्-स्वशरीप्रतिविम्ब प्रेक्षते ? इति प्रश्नाकारः, असिप्रभृति प्रेक्षमाणो मनुष्यः असिप्रभृति प्रेक्षते, न आस्मानम्-स्वशरीरं प्रक्षते किन्तु-प्रतिभागं-स्वशरीरप्रतिविम्बं प्रेक्षते प्रागुक्तयुक्तेस्तुल्यत्वात्, इति भावः । आदर्श १२--असि१३-मणि १४-दुग्ध १५-पानीय१६तैल १७-फाणित १८-वसापर्यन्तं समाप्तम् । ।।सू० ७॥
'दर्पण के अन्दर शरीरके जो अवयव संक्रान्त होते हैं, उन्हीं का प्रकाश के योग से दर्पण में उपलंभ होता है, अन्य का नहीं ॥१॥
दर्पण के संबंध में जो कुछ कहा गया है, वही अभिलाप क्रम से असि, मणि, दूध, पानी, तेल गुड 'और चर्बी के विषय में कह लेना चाहिए' यथाअसि को देखता हुआ मनुष्य क्या असि को देखता है? क्या अपने को देखता है अथवा अपने शरीर के प्रतिविम्ब को देखता है ? इसी प्रकार मणि आदि का लेकर प्रश्न का रूप बनाना चाहिए। उत्तर इस प्रकार होगा-असि आदि को देखता हुआ मनुष्य असि आदि को देखता है, अपने शरीर को नहीं देखता, अपने शरीर के प्रतिविम्ब को देखता है। इस संबंध में युक्ति वही है जो दर्पण के विषय में कही जा चुकी है। यह आदर्श, असि, मणि, दुग्ध, पानी, तेल, गुड, और चर्बी तक का कथन समाप्त हुआ।
દર્પણની અંદર શરીરના જે અવયવ સંક્રાન્ત થઈ જાય છે, તેમને જ પ્રકાશના ગે દણમાં ઉપલંભ થાય છે, બીજાને નહીં કે ૨ છે
દર્પણના સમ્મધમાં જે કાંઈ કહેવાએલું છે, તેજ અભિલાપ કમે અસિ, મણિ, દૂધ, પાણી, તેલ, ગોળ અને ચબીના વિષયમાં પણ કહેવું જોઈએ. જેમકે-તલવારને જેતે એ મનુષ્ય શું તલવાર જોવે છે, શું પિતાને જોવે છે અથવા પિતાના શરીરના પ્રતિબિંબને જોવે છે? એજ રીતે મણિ વગેરેને લઈને પ્રશ્નનું રૂપ બનાવવું જોઈએ. ઉત્તર આ રીતને થશે–તલવાર વિગેરેને જેતે માણસ તલવાર વગેરેને જોવે છે, પિતાના શરીરને નથી દેખતે પિતાના શરીરના પ્રતિબિમ્બને દેખે છે. તે સમ્બન્ધમાં યુક્તિ તેજ છે કે જે દર્પણના समयमा ४डी हेवा छे. A. २६श मणि, मसि, दूध, पाणी, तेसगो, भने यी સુધીનું કથન સમાપ્ત થયું.
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૩
