________________
प्रज्ञापनासूत्रे 'गोयमा !' हे गौतम ! 'दस सन्नाओ पण्णत्ताओ' दश संज्ञाः प्रज्ञप्ताः, तं जहा-आहारसन्ना १ भयसन्ना २, मेहुणसन्ना ३, परिग्गहसन्ना ४, कोहसन्ना ५, माणसन्ना ६, मायासन्ना ७, लोहसन्न) ८, लोयसन्ना ९, ओघसन्ना १० तद्यथा-आहारसंज्ञा, भयसंज्ञा, मैथुनसंज्ञा, परिग्रहसंज्ञा; क्रोधसंज्ञा, मानसंज्ञा, मायासंज्ञा, लोभसंज्ञा, लोकसंज्ञा, ओघसंज्ञा च, तत्र संज्ञानं संज्ञा आभोगः, चेष्टाविशेषः, प्रयत्नविशेषो वा, अथवा संज्ञावते जीवोऽनया इति संज्ञा उभयथापि वेदनीयमोहनीयोदयाश्रिताज्ञानावरणदशनावरणक्षयोपशमाश्रिता च विचित्राऽऽहारादिप्राप्तिक्रिया सज्ञापदेनोच्यते, सा चोक्तदशविधा वर्तते, तत्र क्षुधावेदनीयोदयात् या ग्रासाधाहारार्थ तथा विधपुलोपादानक्रिज्ञा भवति सा 'आहारसंज्ञा' इति व्यपदिश्यते, तस्या आभोगस्वरूपत्वात् अनया जीवोऽयं संज्ञायते इति
श्रीगौतमस्वामी प्रश्न करते हैं-हे भगवन् ! संज्ञाएं कितनी कही गई है ?
श्रीभगवान-हे गौतम ! संज्ञाएं दस कही गई है-वे इस प्रकार है-(१) आहारसंज्ञा (२) भयसंज्ञा (३) मैथुनसंज्ञा (४) परिग्रहसंज्ञा (५) क्रोधसंज्ञा (६) मानसंज्ञा (७) मायासंज्ञा (८) लोभसंज्ञा (९) लोकसज्ञा और (१०)ओघसज्ञा
संज्ञा का अर्थ है-संज्ञान-आयोग-अर्थात् एक विशेष प्रकार का उपयोग, चेष्टाविशेष या प्रयत्नविशेष, अथवा जिसके द्वारा जीव का संज्ञान होता है, उसे संज्ञा कहते हैं। दोनों में से कोई भी व्यत्पत्ति अंगीकार की जाय, परन्तु अर्थ निकलता है-वेदनीय और मोहनीय कर्म के उदय से तथा ज्ञानावरण और दर्शनावरण कर्म के क्षयोपशम से आहार आदि की प्राप्ति होना संज्ञा है । उसके दस भेद हैं, जिन का उल्लेख पहले किया जा चुका है। उनमें से क्षुधा वेदनीय कम के उदय से ग्रास आदि के आहार के लिए पुदगलों को ग्रहण करने की जो किया होती है, वह आहारसंज्ञा कहलाती है, क्योंकि वह आयोग
શ્રી ગૌતમસ્વામી પ્રશ્ન કરે છેઃ–હે ભગવન્ ! સંજ્ઞાઓ કેટલી કહેલી છે?
श्री लगवान:- गौतम ! संज्ञायो ४२ हेकी छे :-ते। ॥ ४२ छ (१) माहा२ संज्ञा (२) सय सज्ञा (3) मेथुन संज्ञा (४) परियड संज्ञा (५) ओध संज्ञा (१) भान सा (७) भाया संज्ञा (८) बाल संज्ञा (6) सो४ सज्ञा (१) मा संसा
સંજ્ઞાને અર્થ છે-સંજ્ઞાન આયેગ અર્થાત એક વિશેષ પ્રકારને ઉપયોગ, ચેષ્ટા વિશેષ અગર પ્રયત્ન વિશેષ અથવા જેના દ્વારા જીવનું સંજ્ઞાન થાય છે, તેને સંજ્ઞા કહે છે. બન્નેમાંથી કઈ પણ વ્યરપતિ સ્વીકારાય છતાં તેને અર્થ નિકળે છે વેદનીય અને મોહનીય કર્મના ઉદયથી તથા જ્ઞાનાવરણ અને દર્શનાવરણ કર્મના ક્ષપશમથી આહાર આદિની પ્રાપ્તિ થવી તે સંજ્ઞા છે. તેના દશ ભેદ છે, જેમનો ઉલ્લેખ પહેલાં કરી દિધેલો છે. તેમાંથી ક્ષુધા વેદનીય કર્મના ઉદયથી ગ્રાસ આદિના આહારને માટે પુદ્ગલોને ગ્રહણ કરવાની જે ક્રિયા થાય છે, તે આહાર સંજ્ઞા કહેવાય છે, કેમકે તે આગ રૂપ छ, सनाथी 'म। छ मेवी प्रतीति थाय छे. तथा 'संज्ञायते जीवोऽयं अनया,
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૩