________________
२२८
प्रज्ञापनासूत्रे
'चरमावि अचरमावि' गन्धपर्यायरूप चरमेण कदाचित् केचिद् नैरयिकाचरमा अपि भवन्ति, कदाचित् केचित् अचरमा अपि भवन्ति, 'एवं निरंतरं जाव वेमानिया' एवम् उपर्युक्तरीत्या, निरन्तरम् - अव्यवधानेन चतुर्विंशतिदण्डकक्रमेण यावत् भवनपति पृथिवीकायिकाद्ये केन्द्रियविकलेन्द्रियपञ्चेन्द्रियनिर्यग्योनिकमनुष्य वा नव्यन्तरज्योतिष्कवैमानिका अपि गन्धपर्याय रूपचरमेण कदाचित् केचिद् चरमा भवन्ति, कदाचित् केचिद् अचरमा भवन्ति, गौतमः पृच्छति 'नेरइए णं भंते ! रसचरमेणं किं चरमे अचरमे ?" हे भदन्त ! नैरयिकः खलु रसचरमेण रसपर्यायरूपचरमेण किं चरमो भवति ? किं वा अचरमो भवति ? भगवान् आह - 'गोयमा !' हे गौतम! 'सि चरमे, सिय अचरमे' रसपर्यायरूपचरमेण स्यात् - कदाचित् कश्चिद् नैरयिकश्रमो भवति, स्यात् - कदाचित् कश्चिद् नैरयिकः अचरमो भवति प्रागुक्तयुक्तेः, 'एवं निरंतरं जान वेमाणिए' एवम् - उपर्युक्तरीत्या, निरन्तरम्, अव्यवधानेन चतुर्विंशतिदण्ड कक्रमेण यावद्-भवनपति पृथिवीकायिकाद्येकेन्द्रियविकलेन्द्रियपञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकमनुष्यवानव्यन्तरगौतमस्वामी - हे भगवन् ! बहुत नारक जीव क्या गन्ध चरम से चरम होते हैं अथवा अचरम होते हैं ?
भगवान् - हे गौतम ! कोई चरम भी होते हैं, कोई अचरम भी होते हैं । इसी प्रकार चौबीसों दंडकों को लेकर भवनपति, पृथ्वीकायिक आदि एकेन्द्रियों, पंचेन्द्रिय तिर्यचा, मनुष्यों, वानव्यन्तरों, ज्योतिष्कों और वैमानिकों के विषय में भी समझ लेना चाहिए ।
गौतमस्वामी - हे भगवन् ! एक नारक रसपर्याय रूप चरम की अपेक्षा से चरम होता है या अचरम होता है ?
भगवान् - हे गौतम ! रस- चरम की अपेक्षा कोई नारक चरम होता है और कोई अचरम होता है । युक्ति पहले के समान समझना चाहिए । नारक के समान वैमानिक तक चौवीस दंडकों को लेकर इसी प्रकर कहना चाहिए,
શ્રી ગૌતમસ્વામી–ડે ભગવન્ ! ઘણા નારક જીવ શુ' ગન્ધ ચરમથી ચરમ થાય છે અથવા અચરમ થાય છે?
શ્રી ભગવાન—હ ગૌતમ ! કેાઈ ચરમ પણ થાય છે, કોઈ અચરમ પણ થાય છે. એજ પ્રકારે ચાવીસે દંડકેાને લઇને ભવનપતિ, પૃથ્વીકાયિક આદિ એકેન્દ્રિય, વિકલેન્દ્રિયા પ'ચેન્દ્રિય તિય``ચા, મનુષ્ય, વાનભ્યન્તરા, જ્યાતિષ્ક અને વૈમાનિકાના વિષયમાં પણ સમજવુ ́ જોઈ એ.
શ્રી ગૌતમસ્વામી :-હે ભગવન્ ! એક નારક રસ પર્યાય રૂપ ચરમની અપેક્ષાએ ચરમ થાય છે અગર અચરમ થાય છે ?
શ્રી ભગવાન્ડે ગૌતમ ! રસ ચરમની અપેક્ષાએ કેાઈ નારક ચરમ થાય છે અને કાઈ ચરમ થાય છે, યુક્તિ પહેલાની સમાન સમજવી જોઇએ. નારકના સમાન વૈમાનિક
श्री प्रज्ञापना सूत्र : 3
