________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद ३ सू.४ सेन्द्रियद्वारनिरूपणम् कतरे कतरेभ्यः अल्पा वा, वहुका या, तुल्या बा, विशेषाधिका या भवन्ति ? भगवान् उत्तरयति-'गोयमा !' हे गौतम ! 'सब्बत्थोवा तेइ दिया पज्जत्तगा' सर्यस्तोकाः-सर्वेभ्योऽल्पाः, त्रीन्द्रियाः पर्याप्तयाः भवन्ति, 'ते दिया अपज्जत्तगा असंखेज्जगुणा' त्रीन्द्रियाः अपर्याप्तकाः असंख्येयगुणा भवन्ति प्रामुक्तयुक्तेः, गौतमः पृच्छति-'एएसिणं भंते ! चउरिदियाणं पज्जत्तापज्जत्ताणं' हे भदन्त ! एतेषां खलु चतुरिन्द्रियाणां पर्याप्तापर्याप्तानां मध्ये 'कयरे कयरेहितो अप्पा वा, बहुया वा, तुल्ला वा, विसेसाहिया वा ? कतरे कतरेभ्यः, अल्पा वा, बहुका, वा, तुल्या वा, विशेषाधिका वा भवन्ति ? भगवान् उत्तरयति-गोयमा !' हे गौतम ! 'सव्वत्योवा चउरिदिया पज्जत्तगा' सर्वस्तोकाः-सर्वेभ्योऽल्पाश्चतुरिन्द्रियाः पर्याप्तका भवन्ति, 'चउरिदिया अपज्जत्तगा असंखेज्जगुणा' चतुरिन्द्रिया अपर्याप्तकाः असंख्येयगुणा भवन्ति, गौतमः पृच्छति-'एएसिणं भंते ! पंचिंदियाणं' हे भदन्त ! एतेषां खलु पश्चेन्द्रियाणं मध्ये पर्याप्तापर्याप्तकानां कयरे कयरेहिंतो' कतरे कतरेभ्यः 'अप्पा वा, बहुया या, तुल्ला वा, विसेसाहिया वा ?' अल्पाः वा, बहुका वा, तुल्या वा, विशेषाधिका वा भवन्ति ? भगवान् उत्तरउत्तर देते हैं-हे गौतम ! त्रीन्द्रिय पर्याप्त जीव सब से कम हैं और त्रीन्द्रिय अपर्याप्त उनसे असंख्यातगुणा हैं। इसका कारण पूर्ववत् ही है।
गौतम ने प्रश्न किया-हे भगवन ! चौइन्द्रियों के पर्याप्तों और अपर्याप्तों में कौन किससे अल्प, बहुत, तुल्य अथवा विशेषाधिक हैं ? भगवान उत्तर देते हैं-हे गौतम ! चौइन्द्रिय पर्याप्त जीव सय से कम हैं, अपर्याप्त उनसे असंख्यातगुणा हैं।
श्रीगौतम स्वामी पुनः प्रश्न करते हैं-हे भगवन् ! इन पर्याप्त और अपर्याप्त पंचेन्द्रिय जीवों में कौन किससे अल्प, बहुत तुल्य या विशेषाधिक है ? भगवान् उत्तर देते हैं-हे गौतम ! पंचेन्द्रिय पर्याप्त
શ્રી ભગવાન્ ઉત્તર આપે છે–હે ગૌતમ ! ત્રીન્દ્રિય પર્યાપ્ત જીવ બધાથી ઓછા છે અને ત્રીન્દ્રિક અપર્યાપ્ત તેમનાથી અસંખ્યત ગયું છે તેનું કારણ પૂર્વની જેમજ છે.
શ્રી ગૌતમસ્વામીએ પ્રશ્ન કર્યો ભગવદ્ ! ચાર ઈન્દ્રિયના પર્યાપ્ત અને અપર્યાપ્તમાં કણ કેનાથી અ૫; ઘણા, તુલ્ય અને વિશેષાધિક છે
શ્રી ભગવાન ઉત્તર આપે છે-હે ગૌતમ ! ચાર ઈન્દ્રિય પર્યાપ્ત જીવ બધાથી ઓછા છે, અપર્યાપ્ત તેમનાથી અસંખ્યાત ગણા છે.
શ્રી ગૌતમસ્વામી પુનઃ પ્રશ્ન કરે છે–ભગવદ્ ! આ પર્યાપ્ત અને અપર્યાપ્ત પંચેન્દ્રિય માં કે જેનાથી અલ્પ, ઘણ, તુલ્ય અગર વિશેષાધિક છે?
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૨
