________________
प्रबोधिनी टीका पद ५ सु. ११ मनुष्यपर्याय निरूपणम्
"
स्पर्शपर्यवैः षट् स्थानपतितो भवति, केवलनाणपज्जवेर्हि, केवलदंसणपज्जवेहि य तुल्ले' केवलज्ञानपर्यवैः, केवलदर्शनपर्यवैश्वः, तुल्यो भवति, 'एवं केवलदंसणी वि मणूसे भाणियव्वे' एवम् - केवलज्ञानिमनुष्यवदेव, केवलदर्शनी अपि मनुष्यो भणितव्यः तथा च केवलदर्शनीमनुष्यः केवलदर्शनिनो मनुयस्य द्रव्यार्थतया तुल्यः, प्रदेशार्थतया तुल्यः, अवगाहनार्थतया चतुः स्थानपतितः स्थित्या त्रिस्थानपतितः, वर्णगन्धरसस्पर्शपर्यवै पट्स्थानपतितः, केवलज्ञानपर्यवैः, केवलदर्शनपर्यवैश्च तुल्यो भवति इति भावः, 'वाणमंतरा जहा असुरकुमारा' वानव्यन्तराः यथा असुरकुमारः प्रतिपादितास्तथा प्रतिपत्तव्याः, ' एवं जोइसिय वेमाणिया' एवम् - असुरकुमार देव ज्योतिष्कवैमानिका अपि देवा:वक्तव्याः, किन्तु - 'णवरं सहाणे ठिईए तिद्वाणवडिए' नवरम् - पूर्वापेक्षया विशेषस्तु स्वस्थाने स्थित्या - आयुः कर्मानुभवलक्षणस्थित्यपेक्षया, त्रिस्थानपतितो भवति 'भणियव्वे' इति भणितव्यम्, प्रकृतमुपसंहरन्नाह - ' से तं जीवपज्जवा ?" ते एते पूर्वोक्ताः, जीवपर्यवाः प्रज्ञप्ताः इति भावः ॥ श्र०११ ॥
७७३
के पर्यायों से षट्स्थानपतित होते हैं । केवलज्ञान के पर्यायों से तुल्य होते हैं, केवलदर्शन के पर्यायों से भी वे तुल्य होते हैं । केवलदर्शनी मनुष्य की वक्तव्यता भी इसी प्रकार की समझलेनी चाहिए, अर्थात् केवलदर्शनी मनुष्य केवलदर्शनी मनुष्य की अपेक्षा द्रव्य से तुल्य, प्रदेशों से तुल्य, अवगाहना से चतुःस्थानपतित, स्थिति से त्रिस्थान पतित, वर्ण गंध रस और स्पर्श के पर्यायों से षट्स्थानपतित तथा केवलज्ञान और केवलदर्शन के पर्यायों से तुल्य होता है ।
वानव्यन्तर देवों की प्ररूपणा असुरकुमारों के समान है। ज्योतिraों और वैमानिक देवों की प्ररूपणा भी इसी प्रकार की समझनी चाहिए। विशेषता यह है कि वे स्वस्थान में स्थिति की अपेक्षा
वर्षानी आयुवाजा ४ थाय छे, वर्षा, गंध, २स અને સ્પર્શ'ના પદ્મચાથી ષટસ્થાન પતિત થાય છે. કેવલ જ્ઞાનના પર્યાયાથી તુલ્ય થાય છે, કેવલ દર્શનના પાંચાથી પણ તુલ્ય થાય છે, કેવલ દર્શીની મનુષ્યની વકતવ્યતા પણ આજ પ્રકારે સમજી લેવી જોઇએ અર્થાત્ કેવલ દર્શીની મનુષ્યની અપે ક્ષાએ દ્રવ્યથી તુલ્ય પ્રદેશાથી તુલ્ય અવગાહનાથી ચતુઃસ્થાન પતિત, સ્થિતિથી ત્રિસ્થાન પતિત, વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પના પર્યાયેાથી ષટસ્થાન પતિત તથા કેવલ દર્શનના પર્યાયથી તુલ્ય થાય છે.
વાનવ્યન્તર દેવાની પ્રરૂપણા અસુરકુમારીના સમાન છે. જન્મ્યાતિષ્કા અને વૈમાનિક દેવેની પ્રરૂપા પણ એજ પ્રકારે સમજવી જોઇએ. વિશેષતા એ છે
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર :૨
