________________
प्रज्ञापनासूत्रे द्रव्यार्थतया तुल्यो भवति, 'पएसट्टयाए तुल्ले' प्रदेशार्थतया तुल्यो भवति, 'ओगाहणट्टयाए चउट्ठाणवडिए' अवगाहनार्थतया चतुस्थानपतितो भवति, 'ठिईए चउट्ठाणवडिए' स्थित्या चतुःस्थानपतितो भवति, 'कालवण्णपज्जवेहिं तुल्ले' कृष्णवर्णपर्यवैस्तुल्यो भवति, ‘अवसेसेहिं वण्णगंधरसफासपज्जवेहिं छटाणवडिए' अवशेषैः वर्णगन्धरसस्पर्शपयवैः पद स्थानपतितो भवति, 'चउहिं नाणेहिं छट्ठाणवडिए' चतुर्भिः ज्ञान:-मतिश्रुतावधिमनःपर्यवज्ञानरूपैः षट् स्थानपतितो भवति, 'केवलनाणपज्जवेहिं तुल्ले' केवलज्ञानपर्यवैः तुल्यो भवति, 'तिहिं अन्नाणेहिं तिहिं दंसणेहिं छट्ठाणवडिए' त्रिभिरज्ञानः-मत्यज्ञानश्रुताज्ञानविभङ्गज्ञानरूपैः, त्रिभिर्दर्शनैः षट्स्थानपतितो भवति, 'केवल दंसणपज्जवेहिं तुल्ले' केवलदर्शनपर्यवैः तुल्यो भवति । 'एवं उक्कोसगुणकालएवि' एवं-जघन्यगुणकालक मनुष्यवदेव उत्कृष्टगुणकालकोऽपि मनुष्यः उत्कृष्टगुणकालकस्य मनुष्यस्य द्रव्याथतया तुल्यः, प्रदेशार्थतया तुल्यः, अवगाहनार्थतया चतु:स्थानपतितः, स्थित्या चतुःस्थानपतितः, कृष्णवर्णपर्यवैस्तुल्यः, अवशेषैः वर्णगन्धरसस्पर्शपयवैः तुल्य होता है, अवगाहना और स्थिति की अपेक्षा से चतुःस्थानपतित होता है, कृष्णवर्ण के पर्यायों से तुल्य है, शेष वर्ण, गंध, रस, स्पर्श के पर्यायों से चार ज्ञानों से षट्स्थानपतित, केवलज्ञान के पर्यायों से तुल्य, तीन अज्ञानों और तीन दर्शनों से षट्स्थानपतित तथा केवलदर्शन के पर्यायों से तुल्य होता है।
उत्कृष्टगुण काला भी इसी प्रकार समझना चाहिए, अर्थात् उत्कृष्ट गुण काला दूसरे उत्कृष्ट गुण काले मनुष्य की अपेक्षा से द्रव्य और प्रदेशों की दृष्टि से तुल्य होता है, अवगाहना और स्थिति की अपेक्षा से चतुःस्थानपतित है, कृष्ण वर्ण के पर्यायो से तुल्य, शेष, वर्ण गंध, रस और स्पर्श के पर्यायों से षट्स्थानઅવગાહના અને સ્થિતિની અપેક્ષાએ ચતુઃસ્થાન પતિત થાય છે. કૃષ્ણ વર્ણના પર્યાયેથી તુલ્ય છે, શેષ વર્ણ, ગંધ, રસ, સ્પર્શના પર્યાયથી, ચાર જ્ઞાનથી જસ્થાન પતિત, કેવલ જ્ઞાનના પર્યાયથી તુલ્ય ત્રણ અજ્ઞાને અને ત્રણ દર્શ. નોથી ષટ્રસ્થાન પતિત તથા કેવળદર્શનના પર્યાથી તુલ્ય થાય છે
ઉત્કૃષ્ટ ગુણ કાળા પણ આજ પ્રકારે સમજી લેવા જોઈએ અર્થાત્ ઉત્કૃષ્ટ ગુણ કાળા બીજા ઉત્કૃષ્ટ ગુણ કાળા મનુષ્યની અપેક્ષાએ દ્રવ્ય અને પ્રદેશની દષ્ટિએ તુલ્ય થાય છે, અવગાહના અને સ્થિતિની અપેક્ષાએ ચતુઃ સ્થાન પતિત, કૃષ્ણવર્ણના પર્યાયોથી તુલ્ય, શેષ વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શના પર્યાથી ષટ્રસ્થાન પતિત ચાર જ્ઞાનેથી ષસ્થાન પતિત કેવળ જ્ઞાનના પર્યાથી
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૨
