________________
७३६
प्रज्ञापनासूत्रे दसणपज्जवेहिय' अवधिदर्शनपर्यवैश्च 'छटाणवडिए' षट् स्थानपतितो भवति, 'एवं उक्कोसोहिनाणी वि' एवम्-तथैव जघन्यावधिज्ञानी पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकवदेव उत्कृष्टावधिज्ञानी अपि उत्कृष्टावधिज्ञानिनः पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकस्य द्रव्यार्थतया तुल्यो भवति, प्रदेशार्थतया तुल्यो भवति, अवगाहनार्थतया चतुःस्थानपतितः, स्थित्या त्रिस्थानपतितः, वर्णगन्धरसस्पर्शपर्यवैः आभिनिवोधिकज्ञान श्रुताज्ञानपर्यवैः, षट्स्थानपतितः अवधिज्ञानपर्यवैस्तुल्यः, अज्ञानानि न भवन्ति, अचक्षुर्दर्शनपर्यवैः अवधिदर्शनपर्यवैः षट्स्थानपतितो भवति, 'अजहन्नोकोसोहि नाणी वि' एवं चेव अजघन्यानुत्कृष्टावधिज्ञानी अपि पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकः, एवञ्चेव जघन्योत्कृष्टावधिज्ञानी पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकवदेव प्रतिपत्तव्यः किन्तु 'णवरं सट्टाणे छट्ठाणवडिए' नवरम्-पूर्वापेक्षया विशेषस्तु स्वस्थाने-स्थितौ,
उत्कृष्ट अवधिज्ञानी जघन्यावधिज्ञानी के समान है, अर्थात् एक उत्कृष्टावधिज्ञानी पंचेन्द्रिय तिर्यंच दूसरे उत्कृष्टावधिज्ञानी पंचेन्द्रिय तिथंच से द्रव्य से तुल्य, प्रदेशों से तुल्य, अवगाहना से चतु:स्थानपतित स्थिति से त्रिस्थानपतित, वर्ण, गंध, रस, स्पर्श, आभिनिबोधिकज्ञान तथा श्रुतज्ञान के पर्यायों से षट्स्थानपतित, अवधिज्ञान के पर्यायों से तुल्य, अज्ञान उसमें होते नहीं, चक्षुदर्शन अचक्षुदर्शन और अवधिदर्शन के पर्यायों से षट्स्थानपतित होता है।
अजघन्यानुत्कृष्ट अवधिज्ञानी पंचेन्द्रिय तियच के विषय में भी इसी प्रकार जानना चाहिए । विशेषता यह है कि वह स्वस्थान में भी षट्स्थानपतित होता हैं अर्थात् एक मध्यम अवधिज्ञानी दसरे मध्यम अवधिज्ञानी पंचेन्द्रिय तिथंच की अपेक्षा षट्रस्थान पतित हीनाधिक हो सकता है । ન ઉત્કૃષ્ટ અવધિજ્ઞાની જઘન્યાવધિજ્ઞાનીના સમાન છે, અર્થાત્ એક ઉત્કૃષ્ટાવધિજ્ઞાની પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ બીજા ઉત્કૃષ્ટાવધિજ્ઞાની પંચેન્દ્રિય તિર્યંચથી દ્રવ્યથી તુલ્ય, પ્રદેશથી તુલ્ય, અવગાહનાથી ચતુઃસ્થાન પતિત સ્થિતિથી ત્રિસ્થાન પતિત, વર્ણ, ગંધ, રસ સ્પર્શ આભિનિબેધિક જ્ઞાન તથા શ્રુતજ્ઞાનના પર્યાથી ષટસ્થાન પતિત, અવધિજ્ઞાનના પર્યાથી તુલ્ય અજ્ઞાન તેમાં હેતું નથી, ચક્ષુ દર્શન, અને અવધિદર્શનના પર્યાયેથી ષટસ્થાન પતિત થાય છે.
અજઘન્યાનુત્કૃષ્ટ અવધિજ્ઞાની પંચેન્દ્રિય તિર્યંચના વિષયમાં પણ એજ રીતે જાણવું જોઈએ. વિશેષતા એ છે કે તે સ્વાસ્થાનમાં પણ ષસ્થાન પતિત થાય છે. અર્થાત્ એક મધ્યમ અવધિજ્ઞાની બીજા મધ્યમ અવધિજ્ઞાની પંચેન્દ્રિય તિર્યંચની અપેક્ષાએ ષટસ્થાન પતિત હીનાધિક થઈ શકે છે.
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૨
