________________
७३२
प्रज्ञापनासूत्रे जोणियस्स दव्वट्ठयाए तुल्ले' जघन्याभिनिबोधिकज्ञानिनः पञ्चन्द्रियतिर्यग्योनिकस्य द्रव्यार्थतया तुल्यो भवति 'पएसट्टयाए तुल्ले' प्रदेशार्थतया तुल्यो भवति, 'ओगाहणयाए चउहाणवडिए' अवगाहनार्थतया चतुः स्थानपतितो भवति 'ठिईए चउट्ठाणवडिए' स्थित्या-आयुः कर्मानुभवलक्षणस्थित्य पेक्षया चतुः स्थानपतितो भवति, असंख्येयवर्षायुषोऽपि पञ्चेन्द्रितिर्यग्योनिकस्य स्वभूमिकानुसारेण जघन्याभिनिबोधिकश्रुतज्ञानोपलम्भेन संख्येयवर्षायुषोऽसंख्येयवर्षायुपश्च जघन्याभिनिबोधिकश्रुतज्ञानसंभवेन स्थित्या चतु:-स्थानपतितो भवन्तीत्याशयः। 'वण्णगंधरसफासपज्जवेहिं छहाणवडिए' वर्णगन्धरसस्पर्शपर्यवेः षट्स्थानपतितो भवति, 'आभिणिबोहियनाणपज्जवेहिं तुल्ले' आभिनिबोधिकज्ञानपर्यवैः तुल्यो भवति, 'मुयनाणपज्जवेहिं छटाणवडिए' श्रुतज्ञानपर्यवैः षट्स्थानपतितो भवति, 'चक्खुदंसणपज्ज वेहि छट्ठाणवडिए' चक्षुर्दर्शनपर्यवैः षट्स्थानपतितो भवति, 'अचक्खुदंसणपज्जवेहिं छट्ठावणवडिए' अचक्षुर्दर्शनपर्यवेः षट्स्थानपतितो भवति, ‘एवं उक्कोसाभिणिबोहियनाणीवि' एवम्-जघन्याभिन्य आभिनिबोधिक ज्ञानी से द्रव्य से और प्रदेशो से तुल्य है अवगाहना से चतुःस्थानपतित तथा स्थिति की अपेक्षा भी चतुःस्थान. पतित होता है । असंख्यात वर्ष की आयु वाले पंचेन्द्रिय तिर्यच में भी अपनी भूमिका के अनुसार जघन्य आभिनिवधिकज्ञान
और श्रुतज्ञान पाये जाते हैं । इस प्रकार संख्यात वर्ष की आयु वालों में जघन्य मतिश्रुतज्ञान का संभव होने से यहां स्थिति की अपे. क्षा चतुस्थानपतित कहा है, वर्ण, गन्ध, और स्पर्श के पर्यायों से षट्स्थानपतित होता है। आभिनिबोधिकज्ञान के पर्यायों से तुल्य होता है। श्रुतज्ञान के पर्यायों से षट्स्थानपतित होता है। चक्षुदर्शन और अचक्षुदर्शन के पर्यायों से षटूस्थानपतित होता। સ્થાન પતિત તથા સ્થિતિની અપેક્ષાએ પણ ચતુઃસ્થાન પતિત થાય છે. અસંખ્યાત વર્ષની આયુવાળા પંચેન્દ્રિય તિર્યંચમાં પણ પિતાની ભૂમિકાના અનુસાર જઘન્ય આભિનિબાધિક જ્ઞાન અને શ્રુતજ્ઞાન મળી આવે છે. એ પ્રકારે સંખ્યાત વર્ષની અને અસંખ્યાત વર્ષની આયુવાળામાં જઘન્ય મતિ–શ્રુતજ્ઞાનને સંભવ હોવાથી અહિં સ્થિતિની અપેક્ષાએ ચતુઃસ્થાન પતિત કહેલ છે. વર્ણ, રસ, ગંધ અને સ્પર્શના પર્યાયેથી તે ષટસ્થાન પતિત થાય છે. આભિનિ. બાયિક જ્ઞાનના પર્યાયેથી તુલ્ય થાય છે. શ્રુતજ્ઞાનના પર્યાયેથી સ્થાન પતિત થાય છે. ચક્ષુદર્શન અને અચક્ષુદર્શનના પર્યાથી ષટસ્થાન પતિત થાય છે.
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૨
