________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद ५ सू.९ द्वीन्द्रिय पर्यायनिरूपणम् इति पृच्छा, भगवान् आह-'गोयमा !' हे गौतम ! 'अणता पन्जवा पण्णत्ता' जघन्यावगाहनकानां द्वीन्द्रियणाम्-अनन्ताः पर्यवाः प्रज्ञताः, गौतमः पृच्छति'से केणढेणं भंते ! एवं वुच्चइ' हे भदन्त ! तत्-अथ, केनार्थेन-कथं तावत् एवम्-उक्तरीत्या, उच्यते-'जहण्णोगाहणगाणं बेइंदियाणं अणंतापज्जवा पण्णता?' जघन्यावगाहनकानां द्वीन्द्रियाणाम् अनन्ताः पर्यवाः प्रज्ञप्ताः ? इति, भगवान् उत्तरयति-'गोयमा !' हे गौतम ! 'जहन्नोगाहणए बेइंदिए' जघन्यावगाहनको द्वीन्द्रियः 'जहणोगाहणगस्त बेइंदियस्य दवट्टयाए तुल्ले' जघन्यावगाहनकस्य द्वीन्द्रियस्य द्रव्यार्थतया तुल्यो भवनि, 'पएसट्टयाए तुल्ले' प्रदेशार्थतया तुल्यो भवति, 'ओगाहणट्टयाए तुल्ले' अवगाहनार्थतया शरीरोच्छ्रयतया तुल्यो भवति, 'ठिईए तिहाणवडिए' स्थित्या-आयुः कर्मानुभवलक्षणस्थित्य पेक्षया त्रिस्थानपतितो भवति, 'वण्णगंधरसफासपज्जवे हिं दोहि नाणेहिं दोहिं अन्नाणेहि वर्णगन्धरस स्पर्शपर्यवैः द्वाभ्यां ज्ञानाभ्याम्, द्वाभ्यामज्ञानाभ्याम् 'अचक्खुदंसणजीवों के कितने पर्याय हैं ? -
भगवान् उत्तर देते हैं-हे गौतम ! अनन्त पर्याय हैं ।
गौतम पुनः प्रश्न करते हैं-हे भगवन् ! किस कारण ऐसा कहा जाता है कि जघन्य अवगाहना वाले द्वीन्द्रियों के अनन्त पर्याय हैं । __ भगवन्-हे गौतम ! एक जघन्य अवगाहना वाला द्वीन्द्रिय दूसरे जघन्य अवगाहना वाले हीन्द्रिय से द्रव्य की दृष्टि से तुल्य है, प्रदेशों की दृष्टि से भी तुल्य है, अवगाहना से भी तुल्य है, क्योंकि दोनों जघन्य अवगाहना वाले हैं और जघन्य अवगाहना का एक ही रूप होता है । उसमें कोई न्यूनाधिस्ता का संभव नहीं है। आयु कर्म के अनुभवरूप स्थिति की दृष्टि से त्रिस्थानपतित होता है । वर्ण, गंध,
શ્રી ગૌતમસ્વામી પ્રશ્ન કરે છે હે ભગવન્ ! જઘન્ય અવગાહનાવાળા દ્વીન્દ્રિય જેના કેટલા પર્યાય છે?
શ્રી ભગવાન ઉત્તર આપે છે–હે ગૌતમ ! અનન્ત પર્યાય છે.
શ્રી ગૌતમ પુનઃ પ્રશ્ન કરે છે–શા કારણે એમ કહેવાય છે કે જઘન્ય અવગાહના વાળા ઢીદ્રિના અનત પર્યાય છે?
શ્રી ભગવાનન્હેગૌતમ ! એક જઘન્ય અવગાહનાવાળા દ્વીન્દ્રિય બીજા જઘન્ય અવગાહનાવાળા કન્દ્રિયથી દ્રવ્યની દષ્ટિએ તુલ્ય છે, પ્રદેશોની દષ્ટિએ પણ તુલ્ય છે, અવગાહનાથી પણ તુલ્ય છે, કેમકે બનને જઘન્ય અવગાહના વાળા છે અને જઘન્ય અવગાહનાનું એક જ રૂપ હોય છે. તેમાં કઈ પૂનાધિકતાને સંભવ નથી. આયુકર્મના અનુભવ રૂપ સ્થિતિની દૃષ્ટિથી ત્રિસ્થાન પતિત થાય
प्र०८८
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૨
