________________
प्रज्ञापनासूत्रे
षट्स्थानपतितश्च वर्णगन्धरसस्पर्शपर्यवैः षट्रस्थानपतितः, मत्यज्ञानपर्यवैः षट्स्थानपतितः, अचक्षुर्दर्शनपर्यवैस्तुल्यो भवति, 'जाव वणप्फइकाइया' यावत् अप्कायिकाः, तेजाकायिकाः, वायुकायिकाः, वनस्पतिकायिकाश्च जघन्योत्कृष्टाजघन्यानुत्कृष्ट भेदेन त्रिविधाः अवगाहनस्थितिगुणकालकमत्यज्ञानश्रुताज्ञानाचक्षुर्दर्शनभेदैभिन्नाः पृथिवीकायिकवदेव पूर्वोक्तरीत्या दिशाऽवसेयाः इति भावः ॥२०८॥
द्वीन्द्रियादिपर्यायवक्तव्यतामूलम्-जहण्णोगाहणगाणं भंते ! बेइंदियाणं पुच्छा? गोयमा! अणंता पजवा पण्णत्ता से केणट्रेणं भंते ! एवं वुच्चइ जहपणोगाहणगाणं बेइंदियाणं अणंता पजवा पण्णत्ता ? गोयमा ! जहण्णोगाहणए बेइंदिए जहण्णोगाहणस्स बेइंदियस्स दव्वट्ठयाए तुल्ले पएसट्टयाए तुल्ले ओगाहणट्टयाए तुल्ले ठिईए तिट्राणवडिए वण्णगंधरसफासपजवेहिं दोहिं नाणेहिं दोहिं अन्नाणेहिं अक्खुदसणपज्जवेहि य छटाणवडिए एवं उक्कोसोगाहणएवि णवरंणाणा णथि अजहण्णमणुकोसोगाहणए जहा होता हैं, स्थिति से त्रिस्थानपतित वर्ण, गंध, रस, स्पर्श से षट्स्थान पतित, मत्यज्ञान, श्रुताज्ञान के पर्यायों से षट्स्थानपतित होता है। अचक्षुदर्शन के पर्यायों से जघन्य और उत्कृष्ट अचक्षुदर्शनी तुल्य तथा मध्यम अचक्षुदर्शनी षट्स्थानपतित होता है । ___ इसी प्रकार वनस्पतिकायिक पर्यन्त यथायोग्य कहलेना चाहिए अर्थात् अपकायिक तेजस्कायिक, वायुकायिक और वनस्पतिकायिक के जघन्य, उत्कृष्ट तथा मध्यम विकल्प करके पृथ्वीकायिक के समान ही द्रव्य, प्रदेश, अवगाहना, स्थिति, वर्ण आदि की अपेक्षा यथायोग्य हीनाधिकता समझ लेनी चाहिए ॥ ८॥ પતિત, વર્ણ, રસ, સ્પર્શ, ગંધથી ષટસ્થાન પતિત, મત્યજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાનના પર્યાથી ષટસ્થાન પતિત થાય છે. અચકુંદનના પર્યાયથી જઘન્ય અને ઉત્કૃષ્ટ અચક્ષુદશની તુલ્ય તથા મધ્યમ અચક્ષુદશની ષટસ્થાન પતિત થાય છે.
એજ પ્રકારે વનસ્પતિકાયિક પર્યન્ત યથા યોગ્ય કહેવા જોઈએ. અર્થાત્ અષ્કાયિક, તેજસ્કાયિક, વાયુકાયિક અને વનસ્પતિકાયિકના જઘન્ય ઉત્કૃષ્ટ તથા મધ્યમ વિકલ્પ કરીને પૃથ્વીકાયિકના સમાન જ દ્રવ્ય, પ્રદેશ, અવગાહના સ્થિતિ વર્ણ આદિની અપેક્ષાએ યથા એગ્ય હીનાધિતા સમજી લેવા જોઈએ છે ૮ છે
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૨
