________________
-
प्रमेयबोधिनी टीका पद ५ सू.८ पृथ्वीकायिकादीनां पर्यायनिरूपणम् ६७५ यत् जघन्यावगाहनकानां पृथिवीकायिकानामनन्ताः पर्यवाः प्रज्ञप्ता इति ? भगवान् आह-गोयमा !' हे गौतम ! 'जहण्योगाहणए पुढविकाइए' जघन्यावगाहनकपृथिवीकायिकः 'जहण्णोगाहणस्स पुढविकाइयस्स दव्वट्ठयाए तुल्ले' जघन्यावगाहनकस्य पृथिवी कायिकस्य द्रव्यार्थतया तुल्यो भवति, 'पएसट्ठयाए तुल्ले' प्रदेशार्थतया तुल्यो भवति, 'ओगाहणट्टयाए तुल्ले' अवगाहनार्थतया तुल्यो, भवति, किन्तु 'ठिईए तिहाणवडिए' स्थित्या आयुः कर्मानुभवलक्षणस्थित्यपेक्षया त्रिस्थानपतितो भवति, येषां संख्येयवर्षायुष्कत्वात् , तच्च प्रागपि समुच्चयपृथिवीकायिकवक्तव्यतायां प्रतिपादितमेव, तदभिलापश्च-स्थित्य पेक्षया जघन्यावगाहनकस्थ पृथिवीकायिकान्तरस्य असंख्येयभागहीनो वा, संख्येयभागहीनो वा, संख्येयगुणहीनो वा भवति न तु असंख्येय गुणहीनो भवति, प्रागुक्तयुक्ते,
गौतम-हे भगवन् ! किस कारण ऐसा कहा जाता है कि जघन्य अवगाहना वाले पृथ्वीकायिको के अनन्त पर्याय कहे गए हैं ? ____ भगवान्-हे गौतम ! जघन्य अवगाहना वाला पृथ्वीकायिक दूसरे जघन्य अवगाहना वाले पृथ्वीकायिक से द्रव्य की अपेक्षा तुल्य है, प्रदेशों की अपेक्षा तुल्य है, अवगाहना की अपेक्षा भी तुल्य होता है, किन्तु स्थिति को अपेक्षा से त्रिस्थानपतित होता है । कारण यह है कि पृथ्वीकायिकों की स्थिति संख्यात वर्ष की ही होती है । यह बात पहले समुच्चय पृथ्विोकायिकों की वक्तव्यता के प्रसंग में कही जा चुकी है । अतएव जघन्य अवगाहना वाला एक पृथ्वीकायिक दुसरे जघन्य अवगाहना वाले पृथ्वीकायिक की अपेक्षा अगर हीन हो तो असंख्यातभाग हीन संख्यातभाग हीन अथवा संख्यातगुण हीन होता है। पूर्वोक्त युक्ति के अनुसार वह
શ્રી ગૌતમસ્વામી-હે ભગવદ્ શા કારણે એમ કહેવાય છે કે જઘન્ય અવગાહનાવાળા પૃથ્વીકાચિકેના અનન્ત પર્યાય કહેવાય છે?
શ્રી ભગવાન-હે ગૌતમ! જઘન્ય અવગાહનાવાળા પૃથ્વીકાયિક બીજા જઘન્ય અવગાહનાવાળા પૃથ્વીકાયિકથી દ્રવ્યની અપેક્ષાએ તુલ્ય છે. પ્રદેશેની અપેક્ષાએ તુલ્ય છે. અને અવગાહનાની અપેક્ષાએ પણ તુલ્ય બને છે, કિન્ત સ્થિતિની અપેક્ષાએ ત્રિસ્થાન પતિત થાય છે. કારણ એ છે કે પૃથ્વીકાયિકોની સ્થિતિ સંખ્યાત વર્ષની જ હોય છે એ વાત પહેલા સમુચ્ચય પૃથ્વીકાયિકેની વક્તવ્યતાના પ્રસંગમાં કહેવાઈ ગઈ છે. તેથી જ જઘન્ય અવગાહનાવાળા એક પૃથ્વીકાયિક બીજા જઘન્ય અવગાહનાવાળા પૃથ્વીકાયિકની અપેક્ષાએ અગર હીન થાય તે અસંખ્યાત ભાગહીન, સંખ્યાત
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૨
