________________
६५६
प्रज्ञापनासूत्रे
दर्शनी खलु नैरयिकः, 'जहण्णचक्खुदंसणिस्स नेरइयस्स दव्बट्टयाए तुल्ले' जघन्यचक्षुर्दर्शनिनो नैरयिकस्य द्रव्यार्थतया तुल्यो भवति, 'परसट्टयाए तुल्ले' प्रदेशार्थतया तुल्यो भवति, 'ओगाहणट्टयाए चउझणवडिए' अवगाहनार्थतया चतुः स्थानपतितो भवति तथाचावगाहनापेक्षया जघन्य चक्षुर्दर्शनी नैरयिको जघन्यचक्षुर्दर्शनिनो नैरयिकस्य असंख्येयभागहीनो वा संख्येयभागहीनो वा, संख्येयगुणहीनो या, असंख्येयगुणहीनो वा भवति, असंख्येयभागाभ्यधिको वा, संख्येयभागाभ्यधिको वा संख्येयगुणाभ्यधिको वा, असंख्येयगुणाभ्यधिको वा भवतीति भावः, 'ठिईए चउट्ठाणचडिए' स्थित्या - आयुः कर्मानुभवलक्षणस्थित्यपेक्षया चतुःस्थानपतितो भवति, तदभिलापश्च पूर्ववत्स्वयमूहनीयः, 'वण्णगंधरसफासपज्जवेर्हि, तिर्हि नाणेहिं तिहिं अण्णाणेहिं छाणवडिए' वर्णगन्धरसस्पर्शपर्यवैः, त्रिभिर्ज्ञानैः - मतिश्रुतावधिलक्षणज्ञानपर्यवैः, त्रिभिरज्ञानैः मत्यज्ञानश्रुताज्ञान
भगवान - गौतम ! एक जघन्य चक्षुदर्शनी नारक दूसरे जघन्य चक्षुदर्शनी नारक से द्रव्य की अपेक्षा तुल्य है, प्रदेशों की अपेक्षा से तुल्य है किन्तु अवगाहना की अपेक्षा से चतुःस्थान पतित होता है । इस प्रकार एक जघन्य चक्षुदर्शनी नारक दूसरे जघन्य चतुदर्शनी नारक से अवगहना की अपेक्षा असंख्यात भाग हीन, संख्यात भाग हीन, संख्यातगुण हीन अथवा असंख्यातगुण हीन होता है। यदि अधिक हो तो असंख्यात भाग अधिक संख्यातभाग अधिक संख्यातगुण अधिक अथवा असंख्यातगुण अधिक हो सकता है । स्थिति की अपेक्षा भी चतुःस्थानपतित होता हैं, उसका उच्चारण पहले के समान कर लेना चाहिए । वर्ण, गंध, रस और स्पर्श के पर्यायों की अपेक्षा मति श्रत और अवधि, इनके पर्यायों से तीन ज्ञान की अपेक्षा, मत्यज्ञान, श्रुताज्ञान एवं विभंगज्ञान रूप तीन अज्ञानों की अपेक्षा ચક્ષુદ્રની નારકથી દ્રવ્યની અપેક્ષાએ તુલ્ય છે, પ્રદેશેાની અપેક્ષાએ તુલ્ય છે પણ અવગાહનાની અપેક્ષાએ ચતુઃસ્થાન પતિત થાય છે એ રીતે એક જઘન્ય ચક્ષુદની નારક ખીજા જઘન્ય ચક્ષુદ્રની નારકથી અવગાહનાની અપેક્ષાએ અસ ંખ્યાતભાગ હીન, સખ્યાત ભાગહીન, સંખ્યાત ગુણહીન અથવા અસ`ખ્યાત ગુણુહીન થાય છે. જો અધિક હેાય તે અસ`ખ્યાત ભાગ અધિક, સંખ્યાત ભાગ અધિક, સખ્યાત ગુણ અધિક અથવા અસંખ્યાત ગુણુ અધિક, થઈ શકે છે. સ્થિતિની અપેક્ષાએ પણ ચતુઃસ્થાન પતિત થાય છે. તેનું ઉચ્ચા રણ પહેલાના જેવું કરી લેવુ' જોઈ એ વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પના પર્યાચેાની અપેક્ષાએ, મતિ, શ્રુત અને અવધિ આ ત્રણે જ્ઞાન પર્યાયની અપેક્ષાએ મત્યજ્ઞાન, શ્રુતાજ્ઞાન, તેમજ વિભગજ્ઞાન રૂપ ત્રણ અજ્ઞાનેાની અપેક્ષાએ ષસ્થાન
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર :૨
