________________
प्रमैयबोधिनी टीका पद ५ सू.६ नैयिकाणां पर्यायनिरूपणम्
तस्यामवगाहनायां जघन्येनाङ्गुलासंख्येयभागादारभ्योत्कृष्टेन सप्तधनुषामुपलभ्यमानत्वात्, किन्तु 'ठिईए तुल्ले' स्थित्या आयुः कर्मानुभवलक्षणस्थित्यः पेक्षया तुल्यो भवति, 'वण्णगंधरसफासपज्जवेहिं तिहिं नाणेहि, तिहिं अन्ना णेहि, तिहिं दंसणेहिं छट्ठाणवडिए' वर्णगन्धरसस्पर्शपर्यवैः, त्रिभिः ज्ञानैः-मति श्रुतावधिलक्षणज्ञानपर्यवैः, त्रिभिः अज्ञानैः-मत्यज्ञानश्रुताज्ञानविभङ्गज्ञानलक्षणज्ञानपर्यवैः, त्रिभिः दर्शनैः-चक्षुरचक्षुरवधिलक्षणदर्शनपर्यवैश्च जघन्यस्थितिको नैरयिकः षट्स्थानपतितो भवति, तथा च वर्णादिभिः जघन्यस्थितिको नैरयिको जधन्यस्थितिकस्य नैरयिकान्तरस्य अनन्तभागहीनो वा, असंख्येयभागहीनो वा, संख्येयभागहीनो वा, संख्येयगुणहीनो वा, असंख्येयगुणहीनो वा, अनन्तगुणहीनो वा भवति, अनन्तभागाभ्यधिको वा, असंख्येयभागाभ्यधिको वा, संख्ये. यभागाभ्यधिको वा, संख्येयगुणाभ्यधिको वा, असंख्येयगुणाभ्यधिको वा, अनके असंख्यातवें भाग से लेकर उत्कृष्ट सात धनुष तक पाई जाती है ।
जघन्य स्थितिवाले एक नारक से जघन्य स्थितवाला दूसरा नारक स्थिति की दृष्टि से समान होता है, क्यों कि जघन्य स्थिति का एक ही नियत स्थान है, उसमें किसी प्रकार की, हीनाधिकता का संभव नहीं है। मगर वर्ण, गंध, रस और स्पर्श के पर्यायों से, तीन ज्ञान, तीन अज्ञान और तीन दर्शनों के पर्यायों से षट् स्थानपतित होता है । अर्थात् एक दूसरे से अगर हीन हो तो अनन्तभाग हीन, असंख्यातभाग हीन, संख्यातभाग हीन, संख्यातगुण हीन, असंख्यातगुण हीन अथवा अनन्तगुण हीन होता है । और यदि अधिक हो तो अनन्तभाग अधिक, असंख्यातभाग अधिक, संख्यातभाग अधिक, संख्यातगुण अधिक, असंख्यातगुण अधिक अथवा अनन्तगुण अधिक होता है। સાત ધનુષ સુધી મળી આવે છે.
જઘન્ય સ્થિતિવાળા એક નારકથી જઘન્ય સ્થિતિવાળા બીજા નારક સ્થિતિની દષ્ટિએ સમાન થાય છે. કેમકે જઘન્ય સ્થિતિનું એક જ નિયત સ્થાન છે, તેમાં કઈ પ્રકારની હીનાધિકતાને સંભવ નથી. પણ વર્ણ, ગંધ, રસ અને પર્શના પર્યાયેથી, ત્રણજ્ઞાન, ત્રણ અજ્ઞાન, અને ત્રણ દર્શનના પર્યાયેથી જસ્થાન પતિત થાય છે. અર્થાત્ એક બીજાથી અગર હીન હોય તે અનન્ત ભાગહીન, અસંખ્યાત ભાગહીન, સંખ્યાત ભાગ હીન સંખ્યાત ગુણહીન, અસંખ્યાતગુણ હીન અથવાઅનન્ત ગુણહીન હોય છે. અને જે અધિક હોય તે અનન્તભાગ અધિક; અસંખ્યાત ભાગ અધિક, સંખ્યાતભાગ અધિક, સંખ્યાત ગુણ અધિક, અસંખ્યાત ગુણ અધિક અથવા અનન્તગુણ અધિક થાય છે. જઘન્ય
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૨
