________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद ३ सू.३. गतिद्वारमाश्रित्याल्पबहुत्वम् प्रत्येकं प्रतरासंख्येयभागवतिश्रेणिगताकाशप्रदेशराशिप्रमाणत्वात् , तेभ्यः सिद्धानामनन्तसम् अभव्येभ्योऽनन्तगुणत्वात्, तेभ्यस्तिर्यग्योनिकानामनन्तगुणत्वं वनस्पतिकायिकानां सिद्धेभ्योऽपि अनन्तगुणत्वात्, इत्येवं मनुष्यनैरयिक तिर्यग्योनिकदेव सिद्धरूपाणां पञ्चानामल्पबहुत्वं प्रतिपाद्य सम्प्रति नैरयिक तिर्यग्योनिक तैर्यग्योनिकी मनुष्यमानुषी देव देवीसिद्धस्वरूपाणामष्टानामल्पबहुत्वमाह'एएसि णं भंते ! नेरइयाणं' हे भदन्त ! एतेषां खलु पूर्वोक्तानां नैरयिकाणाम् 'तिरिक्खजोणियाण' तिर्यग्योनिकानाम् 'तिरिक्खनोणीणीणं तैर्यग्योनिकीनाम्, 'मणुस्साणं' मनुष्याणाम् , 'मणुस्सीणं' मानुषीणाम् 'देवाणं देवीणं' देवानां देवीनाम् ‘सिद्धाण य अट्ठ' सिद्धानाश्चेति अष्टानाम् ‘गइ अणुवाएणं' गत्यनुपातेनउत्पत्यनुसारेण, 'समासेणं' समासेन-संक्षेपेण 'कयरे कयरेहिंतो' कतरे कतरेभ्यो जोवेभ्यः 'अप्पा वा, बहुया वा, तुल्ला वा, विसेसाहिया वा' अल्पा वा, ख्यात भागवर्ती श्रेणियों के आकाश प्रदेशों की राशि के बराबर हैं। सिद्ध उनसे भी अनन्तगुणा हैं, क्यों कि ये अभव्यों से अनन्तगुणा हैं । सिद्धों की अपेक्षा तिर्यच अनन्तगुणित हैं क्योंकि अकेले वनस्पतिकायिक ही सिद्धों से अनन्तगुणा हैं । यह मनुष्यों, नारकों, तिर्यचों, देवों और सिद्धों का अल्पबहुत्व बतलाया गया है। ____ अब नारक, तिर्यच, तिर्यचनी, मनुष्य, मनुष्यनी, देव, देवी और सिद्ध, इन आठ का अल्पबहुत्व कहते हैं
श्री गौतमस्वामी प्रश्न करते हैं-हे भगवन् ! इन नारकों तिथंचों, तिर्यचनियों, मनुष्यों, मनुष्यनियों, देवों, देवियों और सिद्धों इन आठ गतियों की अपेक्षा से, संक्षेप से, कौन किसकी अपेक्षा अल्प, बहुत, तुल्य अथवा विशेषाधिक है ? વ્યન્તર અને જતિષ્ક પ્રતરની અસંખ્યાત ભાગવતી શ્રેણિયેના આકાશ પ્રદેશની રાશિના બરાબર છે. સિદ્ધ તેમનાથી પણ અનન્ત ગુણ છે, કેમકે તેઓ અભથી અનન્ત ગુણ છે. સિદ્ધોની અપેક્ષાએ તિર્યંચ અનન્ત ગુણિત છે, કેમકે એકલા વનસ્પતિ કાવિક જ સિદ્ધમાં અનન્ત ગુણા છે. આ મનુષ્ય નારકે, તિર્યંચે, દેવ અને સિદ્ધોનું અ૫ત્વ બહત્વ બતાવ્યું છે.
हुन।२४, तिय"य, तिय यनी, मनुष्य, मनुष्य स्त्री, हेय, देवी, मने સિદ્ધ આ આઠનું અલપ બહુત કહે છે
श्री गौतमस्वामी प्रश्न ४३ जे-बावन् ? २॥ ना२।, तिय या, तिय:ચીનિયે, મનુષ્ય, મનુષ્યસ્ત્રિ, દેવ, દેવિ અને સિદ્ધ આ આઠ ગતિની અપેક્ષાએ સંક્ષેપથી કેણ કેની અપેક્ષાએ અલ્પ બહ તુલ્ય અથવા વિશેષાધિક છે?
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૨
