________________
६३४
प्रज्ञापनासूत्रे
हीनो वा संख्येयगुणहीनो वा, असंख्येयगुणहीनो वा भवति, असंख्येयभागाभ्यधिको वा संख्येयभागाभ्यधिको वा संख्येयगुणाभ्यधिको वा, असंख्येयगुणाभ्यधिको वा भवतीति भावः, 'वण्णगंधरसफासपज्जवेहिं' वर्णगन्धरसस्पर्शपर्यवैः 'तिहिं नाणेहिं तिहिं अण्णाणेहिं तिहिं दंसणेहिं छट्टाणवडिए ' त्रिभिः ज्ञानैः - मतिश्रुतावधिज्ञानैः, त्रिभिः अज्ञानैः - मत्यज्ञान श्रुताज्ञानविभङ्गलक्षणैः, त्रिभिर्दर्शनैः - चक्षु - अचक्षु - अवधिदर्शनरूपैः जघन्यावगाहनको नैरयिकः षट्स्थानपतितो भवति, तथा च जघन्यावगाहनको नैरयिको जघन्यावगाहनकस्य नैरकस्य वर्णादिभिः अनन्तभागहीनो वा असंख्येयभागहीनो वा संख्येयभागहीनो वा संख्येयगुणहीनो वा, असंख्येयगुणहीनो वा, अनन्तगुणहीनो वा भवति, अनन्तभागाभ्यधिको वा, असंख्येयभागाभ्यधिको वा संख्येयभागाभ्यहै वह असंख्येयभाग अधिक संख्येयभाग अधिक संख्येयगुण अधिक अथवा असंख्येयगुण अधिक भी हो सकता है ।
जघन्य अवगाहना वाला नरक वर्ण, गंध, रस और स्पर्श के पर्यायों से तीन ज्ञानों, तीन अज्ञानों और तीन दर्शनों के पर्याय से
स्थानपतित होता है। तीन ज्ञान अर्थात् मतिज्ञान, श्रुतज्ञान और अवधिज्ञान, तीन अज्ञान अर्थात् मत्यज्ञान, श्रुताज्ञान और विभंगज्ञान, तीन दर्शन अर्थात् चक्षुदर्शन, अचक्षुदर्शन और अवधिर्शन । तात्पर्य यह है कि एक जघन्य अवगाहना वाले नारक से दूसरे जघन्य अवगाहना वाले नारक में वर्ण आदि पूर्वोक्त के पर्याय अनन्तभाग हीन, असंख्यात भागहीन संख्यात भागहीन संख्यातगुणहीन, असंख्यातगुण हीन और अनन्तगुण होन हो सकते हैं और अधिक हों અને જો અધિક છે તેા અસંખ્યેયભાગ અધિય, સંખ્યેયભાગ અધિક, સભ્યેય ગુણુ અધિક અથવા અસંખ્યેય ગુણુ અધિક પણ થઇ શકે છે.
જઘન્ય અવગાહનાવાળા નારક વર્ણ, ગંધ, રસ, અને સ્પના પર્યાયથી ત્રણુજ્ઞાન, ત્રણ અજ્ઞાન અને ત્રણ દ'નાના પર્યાયાથી ષડ્થાન પતિત બને છે. ત્રજ્ઞાન અર્થાત્ મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન અને અવધિજ્ઞાન ત્રણ અજ્ઞાન અર્થાત્ મત્ય જ્ઞાન, શ્રુતાજ્ઞાન અને વિભગજ્ઞાન, ત્રણ દન અર્થાત્ ચક્ષુદન, અચક્ષુદશન અને અવધિ દર્શીન. તાત્પર્ય એ છે કે એક જઘન્ય અવગાહનાવાળા નારકથી ખીજા જઘન્ય અવગાહનાવાળા નારકમાં વર્ણ આદિ પૂર્વોક્તના પર્યાય અનન્ત लागहीन, असं ज्यात लागडीन. संध्यात लागहीन, संध्यात गुणुडीन, असं - ખ્યાત ગુણુહીન, અને અનન્ત ગુણહીન થઇ શકે છે અને અધિક હાય તે અનન્તભાગ અધિક, અસ`ખ્યાતભાગ અધિક, સંખ્યાતભાગ અધિક, સખ્યાતગુણુ
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર :૨
