________________
प्रज्ञापनासूत्रे
मत्यज्ञानश्रुताज्ञानाचक्षुर्दर्शनपर्यवैश्च षट्स्थानपतितः तत् एतेनार्थेन गौतम ! एवमुच्यते - वनस्पतिकायिकानामनन्ताः पर्यवाः प्रज्ञप्ताः ।
टीका -- अथ पृथिवीकायिकदीनां पर्यायान् प्ररूपयितुमाह - 'पुढविकाइया णं भंते! केवइया पज्जवा पण्णत्ता ?' गौतमः पृच्छति - हे भदन्त ! पृथिवीकायिकानां कियन्तः पर्यवाः प्रज्ञप्ताः ? भगवान् उत्तरयति - 'गयमा !' हे गौतम ! 'अणंतापज्जवा पण्णत्ता' पृथिवीकायिकानाम् अनन्ताः पर्यवाः प्रज्ञप्ताः, गौतमस्तत्र कारणं पृच्छति - ' से केणद्वेणं भंते ! एवं बुच्चर पुढविकाइयाणं अनंता पज्जवा पण्णत्ता ?' हे भदन्त ! तत् - अथ, केनार्थेन, एवमुच्यते यत् पृथिवीकायिकानाम् अनन्ताः पर्यवा: - पर्यायाः, प्रज्ञप्ताः इति ? भगवान् उत्तरयति - 'गोयमा !" प्रदेशों की अपेक्षा से तुल्य है (ओगाहणट्टयाए चउद्वाणवडिए) अबगाहना से चतुःस्थानपतित है (ठिईए तिट्ठाणवडिए) स्थिति से त्रिस्थानपतित है (वण्ण-गंध-रस- फास - महअण्णाण सुयअण्णाण - अचक्खु दंसणपज्जवेहि य) वर्ण, गंध, रस, स्पर्श, मत्यज्ञान, श्रुताज्ञान और अचक्षुदर्शन के पर्यायों से (छट्ठाण वडिए) षट्स्थानपतित है ( से एएणणं गोयमा ! एवं बुच्चइ-वणस्सइकाइयाणं अनंता पज्जवा पण्णत्ता) हे गौतम! इस हेतु से ऐसा कहा जाता है कि वनस्पतिकायिकों के अनन्त पर्याय हैं ।
५८८
अब पृथ्वीकायिक आदि के पर्यायों से निरूपण किया जाता हैटीकार्थ- गौतमस्वामी प्रश्न करते हैं-हे भगवन् ! पृथ्वीकायिक जीवों के कितने पर्याय कहे गए हैं भगवान् उत्तर देते हैं - हे गौतम ! अनन्त पर्याय कहे गए हैं । गौतम कारण पूछते हैं - हे भगवन ! किस कारण
वडिए) अवगाहुनानी अपेक्षाये यतुःस्थान पतित छे (ठिईए विट्ठाण वडिए) स्थितिथी भ स्थान पतित छे (वण्ण गंध रस फास मईअण्णाण सुयअण्णाण अचक्खुदंसण पज्जवेहिं य) वर्षा, गंध, रस, स्पर्श, भत्यज्ञान, श्रुताज्ञान, भने अयक्षुदृर्शनना पर्यायाथी (हट्ठाणवडिए) छ स्थान पतित छे ( से एएणट्टेणं गोयमा ! एवंवुचइ वणस्स इकाइयाणं अनंता पज्जवा पण्णत्ता) हे गौतम! मे हेतुओ मेम अहेवाय છે કે વનસ્પતિકાયિકાના અનન્ત પર્યાય છે
ટીકા-હવે પૃથ્વીકાયિક આદિના પર્યાયાનુ નિરૂપણ કરાય છે—શ્રી ગૌતમસ્વામી પ્રશ્ન કરે છે ભગવત્ પૃથ્વીકાયક જીવાના કેટલા પર્યાય કહેવાયેલા છે ?
શ્રી ભગવાન્ ઉત્તર આપે છે-હે ગૌતમ! અનન્ત પર્યાય હેલા છે. શ્રી ગૌતમસ્વામી કારણ પૂછે છે–ભગવન્! કયા કારણથી એમ કહેવાય છે કે પૃથ્વીકાયિકાના અનન્ત પર્યાય છે?
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર :૨