________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद ३ सू.२ विशेषतो जोवानामल्पबहुत्वम्
संसारो । ते सुक्कपक्खिया खलु अहिए पुणकण्हपक्खी उ || १॥ येषामपार्थपुद्गलपरावर्तः, शेषकश्च संसारः । ते शुक्लपाक्षिकाः खलु अधिके पुनः कृष्णपक्षास्तु ॥१॥ अत अल्पा एव शुक्लपाक्षिकाः भवन्ति अल्पसंसारिणाम् तेषाम् अल्पवात्, कृष्ण पक्षिकास्तु बहवो भवन्ति प्रचुरसंसारिणां तेषामंतिप्रभूतत्वात्, ते च कृष्णपाक्षिकाः बाहुल्येन दक्षिणस्यां दिशि जायन्ते नेतरासु दिक्षु तथा स्वामाव्यात् कृष्णपक्षिकाणां बहुपापोदयाद् दिर्घतर संसारभजितया क्रूरकर्मतया च दक्षिणस्यां दिशि समुत्पादाच्च नेतरासु दिक्षु तथाचोक्तम्- 'पायमिह कूरकम्मा भवसिद्धियावि दाहिणिले | नेरइयतिरियमणुयासु रायठाणेसु गच्छेति ॥ १॥ प्राय इह क्रूरकर्माणो भवसिद्धिका अपि दाक्षिणात्येषु । नैरयिकतिर्यग्मनुष्यासुरादिस्थानेषु गए हैं । कहा भी है- 'जिनका संसार ( भवभ्रमण) अपार्घ पुद्गल परावर्तन ही शेष है, वे शुक्लपाक्षिक और जिनका भवभ्रमण काल इससे अधिक है, उन्हें कृष्णपाक्षिक समझना चाहिए ॥ १ ॥
शुक्लपाक्षिक जीव कम होते हैं, क्यों कि परिमित संसारी जीव अल्प ही होते हैं। कृष्णपाक्षिक जीव बहुत हैं, क्योंकि परिमित भवभ्रमण वाले जीवां की अत्यधिकता है । कृष्णपाक्षिक जीव प्रायः दक्षिण दिशा में उत्पन्न होते हैं, अन्य दिशाओं में नहीं, क्योंकि उनका ऐसा ही स्वभाव है। उनके बहुत पाप का उदय होता है । वे दीर्घतर भवभ्रमण करने वाले और क्रूरकर्मा होते हैं । इस कारण उनकी उत्पत्ति दक्षिण दिशा में होती है । भवसिद्धिक भी दक्षिण दिशा में उत्पन्न होते हैं, अन्य दिशाओं में नहीं । कहा भी है'प्रायः क्रूरकर्मा भवसिद्धिक जीव भी दक्षिण दिशा में स्थित नैरयिकों तिर्यचों, मनुष्यों और असुरों आदि के स्थानों में उत्पन्न होते हैं ॥ १ ॥ (ભવભ્રમણ) અપરા પુદ્ગલ પરાવર્તન જ શેષ છે, તે શુકલપાક્ષિક અને જેને ભવભ્રમણ કાલ તેનાથી અધિક છે. તેઓ કૃષ્ણપાક્ષિક સમજવા જોઇએ ॥ ૧ ॥
શુકલ પાક્ષિક જીવ ઓછા હાય છે, કેમકે પરિમિત સંસારી જીવ ઘેાડા જ હાય છે કૃષ્ણુ પાક્ષિક જીવ ઘણા છે, કેમકે અપરિમિત ભવભ્રમણ વાળા જીવાની અત્યધિકતા છે. કૃષ્ણે પાક્ષિક જીવ પ્રાય: દક્ષિણ દિશામાં ઉત્પન્ન થાય છે. બીજી દિશામા નહિ કેમકે તેમના તેવાજ સ્વભાવ છે. તેમના ઘણા પાપના ઉદય થાય છે. તેઓ દીતર ભવભ્રમણ કરવા વાળા અને ક્રૂર કર્મા હૈાય છે. તેથી તેમની ઉત્પત્તિ દક્ષિણ દિશામા હેાય છે. ભવસિદ્ધિક પણ દક્ષિણ દિશામાં ઉત્પન્ન થાય છે, અન્ય દિશાઓમાં નહિં કહ્યું પણ છે પ્રાયઃ र કર્મો ભવસિદ્ધિક જીવ પણ દક્ષિણ દિશામા સ્થિત નૈરયિકા, તિ શ્ચા,
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર :૨
३१
