________________
३४२
प्रज्ञापनासूत्रे
टीका- अथैकेन्द्रियविशेषाणां पृथिवीकायिकादीनां पञ्चानां समुच्चयपर्याप्तापय तकभेदेन प्रत्येकं त्रीणि त्रीणि अल्पबहुत्वानि प्ररूपयितुमाह'खेतावारणं' क्षेत्रानुपातेन - क्षेत्रानुसारेण 'सन्वत्थोवा पुढविकाइया उडलोय तिरियलोए' सर्वस्तोकाः - सर्वेभ्योऽल्पाः पृथिवीकायिकाः ऊर्ध्वलोकतिर्यग्लोके तत्प्रतरद्वयवर्तिनो भवन्ति प्रागुक्तैकेन्द्रियविषयकयुक्तेः तेभ्यः 'अहोलोयतिरियate विसेसाहिया' अधोलोकतिर्यग्लोके - तत्प्रतरद्वयवर्तिनः पृथिवीकायिका विशेपाधिका भवन्ति एकेन्द्रियप्रकरणे युक्तेरुक्तत्वात्, सेभ्योऽपि - ' तिरियलोए असंखेज्जगुणा' तिर्यग्लोके वर्तमानाः पृथिवी कायिकाः असंख्येयगुणा भवन्ति, प्रागुक्तयुक्तेः सत्वात्, तेभ्योऽपि 'तेलोक्के असंखेज्जगुणा' त्रैलोक्ये लोकत्रयवर्तिनः पृथिवीकायिकाः असंख्येयगुणा भवन्ति समुच्चयैकेन्द्रियवत्, तेभ्योपि 'उडलोए असंखेज्जगुणा' ऊर्ध्वलोके वर्तमानाः पृथिवीकायिकाः असंख्येयगुणा भवन्ति औधिकैकेन्द्रियवत्, तेभ्योऽपि 'अहोलोए विसेसाहिया' अघोलोके वर्तमानाः पृथिवीकायिकाः विशेषाधिका भवन्ति, एकेन्द्रियसमुच्चयवत्, बहुत्व प्ररूपित करते हैं
टीकार्थ- क्षेत्र की अपेक्षा सब से कम पृथ्वीकायिक ऊर्ध्वलोकतिर्यग्लोक में हैं अर्थात् पूर्वोक्त दो प्रतरों में होते हैं। इस संबंध में वही युक्ति समझ लेनी चाहिए जो एकेन्द्रियों के विषय में कही जा चुकी है। इनकी अपेक्षा अधोलोक - तिर्यग्लोक नामक प्रतरों में विशेपाधिक हैं । युक्ति एकेन्द्रियों के प्रकरण में कही जा चुकी है । इन की अपेक्षा तिर्यग्लोक में असंख्यातगुणा हैं, इसका कारण भी पहले कहा जा चुका है । इनकी अपेक्षा त्रिलोकवर्त्ती पृथ्वीकायिक असंख्यातगुणा हैं, इनसे ऊर्ध्वलोक में वर्त्तमान पृथ्वीकायिक असंख्यात गुणा हैं, इन से अधोलोक में विशेषाधिक हैं । इन सब के विषय में પર્યાપ્તક અપર્યાપ્તકના ભેદોનું એ રીતે ત્રણ પ્રકારના અલ્પબહુપણાની પ્રરૂપણા કરવામાં આવે છે.
ક્ષેત્રની અપેક્ષાથી સૌથી ઓછા પૃથ્વીકાયિક ઉલાક તિય ગ્લેાકમાં છે. અર્થાત્ પૂર્વોક્ત એ પ્રતરામાં હેાય છે. આ સંબંધમાં એકેન્દ્રિયાના વિષયમાં જે કથન કરવામાં આવેલ છે. એ જ કથન સમજવું જોઇએ. તેના કરતાં અધેાલેાક-તિગ્લાક નામના પ્રતામાં વિશેષાધિક છે. તેના સંબંધી યુક્તિ એકેન્દ્રિયાના પ્રકરણમાં કહેવામાં આવી ગયેલ છે. તેના કરતાં તિય ગ્લાકમાં અસખ્યાત ગણા છે, તેનુ કારણ પણ પહેલાં કહેવામાં આવી ગયેલ છે. તેના કરતાં ત્રિલેાકવતી પૃથ્વીકાયિક અસંખ્યાત ગણા છે. તેના કરતાં ઉ લેાકમાં
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર :૨
