________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद ३ सू.३५ क्षेत्रानुसारेण पञ्चेन्द्रियाद्यल्पबहुत्वम् ३२९ वात्, तेभ्योऽपि-तिरियलोए असंखेज्जगुणा' तिर्यग्लोके वर्तमानाः पञ्चन्द्रियाः असंख्येयगुणा भवन्ति संमूच्छिमजलचरखेचरादीनां व्यन्तरज्योतिष्काणां संमूच्छिममनुष्याणाश्च पञ्चेन्द्रियाणां तत्र सद्भावेनासंख्येयगुणत्वं भवति, ___ अथापर्याप्तकपश्चेन्द्रियाणामल्पबहुत्वं प्रतिपादयति-'खेत्ताणुवाएणं' क्षेत्रानुपातेन-क्षेत्रानुसारेण 'सव्वत्थोवा पंचिंदिया अपज्जत्तया तेलोक्के' सर्वस्तोकाः -सर्वेभ्योऽल्पाः, पश्चेन्द्रियाः अपर्याप्तकाः त्रैलोक्ये-लोकत्रयवर्तिनो भवन्ति, प्रागुक्तयुक्तेः, तेभ्योऽपि ‘उड्डलोयतिरियलोए संखेज्जगुणा' ऊर्ध्वलोकतिर्यग्लोके-तत्प्रतरद्वयवर्तिनः पञ्चन्द्रिया अपर्याप्तकाः संख्येयगुणा भवन्ति, प्रागुक्तयुक्तेः, तेभ्योऽपि 'अधोलोयतिरियलोए संखिज्जगुणा' अधोलोकतिर्यग्लोके तत्प्रतरद्वयवर्तिनोऽपर्याप्तकाः पश्चन्द्रियाः संख्येयगुणा भवन्ति, प्रागुक्तयुक्तेः, हैं, क्योंकि अधोलोक में वैमानिकों की अपेक्षा संख्यातगुणा अधिक नारक विद्यमान हैं । अधोलोक की अपेक्षा तिर्यग्लोक में वर्तमान पंचेन्द्रिय असंख्यातगुणा हैं, क्यों कि तिर्य ग्लोक में जलचर, खेचर, भूचर, व्यन्तर, ज्योतिष्क तथा संमूर्छिम मनुष्य आदि पंचेद्रिय जीव बहुत बडी संख्या में हैं। ___ अपर्याप्तक पंचेन्द्रिय जीवों का अल्पबहुत्व-क्षेत्र के अनुसार सब से कम पंचेन्द्रिय अपर्याप्त त्रिलोकस्पर्शी हैं, इस विषय में युक्ति पूर्ववत् ही समझना चाहिए । त्रिलोकस्पर्शी पंचेन्द्रियों की अपेक्षा ऊर्ध्वलोक-तिर्यग्लोक में संख्यातगुणा अधिक हैं । उनकी अपेक्षा अधोलोक -तिर्यग्लोक में संख्यातगुणा अधिक हैं। उनकी अपेक्षा ऊर्ध्वलोक में संख्यातगुणा अधिक हैं। ऊर्ध्वलोक की अपेक्षा अधोलोक में संख्यातસદ્દભાવ રહે છે. તેના કરતાં પણ અધોમાં સંખ્યાત ગણું વધારે છે. કેમકે અલેકમાં વિમાનિકોના કરતાં સંખ્યાત ગણું વધારે નારકે વિદ્યમાન છે. અલેક કરતાં તિર્થંકલેકમાં રહેવાવાળા પંચેન્દ્રિયે અસંખ્યાત ગણા છે. કેમકે તિર્થંકલેકમાં જલચર–ખેચર–ભૂચર-યન્તર-તિષ્ક તથા સંમૂર્ણિમ મનુષ્ય વિગેરે પંચેન્દ્રિય જીવે ઘણુ મોટિ સંખ્યામાં છે.
અપર્યાપ્ત પંચેન્દ્રિય નું અ૫ બહત્વ ક્ષેત્રના અનુસાર સૌથી ઓછા પંચેન્દ્રિય અપર્યાપ્ત ત્રિલેક સ્પશી છે. આ સંબંધની યુક્તિ પહેલા જે પ્રમાણે કહેવામાં આવેલ છે. તે જ પ્રમાણે સમજવી. ત્રિલેકસ્પશી પંચેન્દ્રિયેના કરતાં ઉદ્ઘલેક-તિય કલેકમાં સંખ્યાત ગણા વધારે છે. તેના કરતાં અલક-તિર્થંકલેકમાં સંખ્યાતગણું વધારે છે, તેના કરતાં ઉલેકમાં સંખ્યાત ગણા વધારે છે, ઉર્થક કરતાં અધેલકમાં
प्र० ४२
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૨
